Bismillahirrahmanirrahim

İmam Zeynelabidin’in (a.s) "Sahife-i Seccadiye" kitabından eğitimi nasıl öğrenebiliriz?

Şii düşünürler, "Sahife-i Seccadiye" hakkında açıklama ve çeviri şeklinde birçok araştırma yazmışlar, değerli bir bilimsel miras bırakmışlardır. Bu çabalarla yolun bir kısmını düzleştirmişlerdir. Ancak bu çalışmaların çoğu, edebi incelemeler ve kelimelerin farklı alanlarda açıklanması temelinde yapılmıştır. Örneğin yedi cilt halinde yazılmış olan ve Sahife'nin en güvenilir ve önemli açıklamalarından biri sayılan "Riyazü's-Salikin" şerhi gibi.

Ancak bu şerh, daha çok edebi yönlere ve kelimelerin inanç ve ahlaki açıdan açıklanmasına odaklanmıştır. Bu nedenle açıkça görülüyor ki:

Birincisi, geçmiş alimlerin Sahife-i Seccadiye hakkındaki değerli araştırmaları çoğunlukla kelime ve cümlelerin açıklaması şeklinde olmuş ve bunlarda içeriğin eğitimsel analizine pek az yer verilmiştir.

İkincisi, Sahife-i Seccadiye'nin eğitimsel boyutlarına rağmen, analitik olarak Sahife-i Seccadiye'yi açıklayan ve yorumlayan şerhlerde bile eğitimsel bir bakış açısıyla duaların analizi yapılmamıştır.

Üçüncüsü, önceki araştırmalardaki mevcut boşluğa ek olarak, eğitimcilerin ve Şii toplumların İmam Zeynelabidin’in (a.s) eğitimsel düşüncelerinden yararlanma konusundaki mevcut ihtiyaçları, onun eğitim sisteminin bazı unsurlarının incelenmesi ve çıkarılması gerekliliğini göstermektedir.

Bu makale Sahife-i Seccadiye'deki eğitimin temelleri, ilkeleri, yöntemleri ve hedefleri konusunda bahsedilen bulguların kısa bir incelemesidir. [1]

Sahife-i Seccadiye'de Eğitim Temelleri

Temeller şunlardan ibarettir: Tüm insanlarda bulunan ve eğitim ilkelerinin dayandığı bir dizi insan özelliği ve sıfatı (olumlu ve olumsuz). Sahife-i Seccadiye'yi incelediğimizde, her ne kadar dua şeklinde yüce İmam (a.s) tarafından bize ulaşmış olsa da, insan özelliklerini açıkça açıklayan ve eğitim ilkelerinin temelini sunan noktalara rastlıyoruz.

Sahife-i Seccadiye'nin dualarını inceleyerek, "kendini sevme", "Allah sevgisi", "mükemmellik arayışı", "ölümsüzlük arzusu", "korku ve umut", "gaflet", "dünya sevgisi" ve "irade" gibi Sahife-i Seccadiye'nin en önemli eğitim temellerini keşfederek inceledik ve bu makalede bazı eğitim temellerine değinilecektir.

Kendini Sevme (Öz Sevgisi)

Bu önemli özelliğe göre, insan her şeyden ve herkesten önce kendisine daha çok ilgi duyar ve doğası gereği kendisinin aşığıdır. Başkalarına olan tüm sevgisi ve ilgisi kendine olan sevgisinden kaynaklanır. Hatta Allah'a olan eğilimi ve sevgisi bile kendini sevmekten kaynaklanır.

Öz sevgisi kontrol edilmez ve doğru yönde yönlendirilmezse, insanı yıkıma sürükler. Her ne kadar "öz sevgisi" veya kendini sevme terimi doğrudan Sahife-i Seccadiye'de geçmese de, bazı dualarda bunun farklı tezahürlerini görmek mümkündür. Örneğin Sahife-i Seccadiye'nin yedinci duasında, İmam (a.s) zor ve üzücü bir iş veya sıkıntılı olaylar ya da keder ve üzüntü anında şöyle dua ediyor:

يَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَكَارِهِ، وَ يَا مَنْ يُفْثَأُ بِهِ حَدُّ الشَّدَاۤئِدِ، وَ يَا مَنْ يُلْتَمَسُ مِنْهُ الْمَخْرَجُ إِلٰي رَوْحِ الْفَرَجِ،

"Ey mihnet düğümleri kendisiyle çözülen! Ey zorluklar sınırı kendisiyle aşılan! Ey kurtuluş ferahlığına kendisiyle kavuşulan (yüce Allah)!" [2]

Ayrıca İmam'ın (a.s) fakirlik ve yoksulluğun giderilmesini istediği ve bazen mutluluk, mükemmellik, güç, nimet vb. konularda Allah'tan isteklerde bulunduğu dualar, hepsi öz sevgisinden kaynaklanır. İnsanın her zaman iyiliklerin peşinde olması ve rahatsızlıklardan ve zorluklardan kaçınması, bu özelliğin doğuştan geldiğini ve kendi başına arzu edilir olduğunu gösterir.

Bu nedenle insanın davranışlarının ortaya çıkmasına neden olan en önemli özelliklerden biri kendini sevmedir. Kendini sevme, eğer dikkat edilir ve doğru bir yola konulursa, onur arayışı, mükemmellik arayışı, mutluluk vb. kaynağı olur. Ancak kendini sevme içgüdüsü yanlış yöne çekilirse, kibir, isyan ve başkaldırı ruhu insana hâkim olur. Kendine tapınma, kendini beğenme ve gurur, hırs gibi hoş olmayan davranışların kaynağı olur.

Allah Sevgisi ve Allah'ı Arama

Bu özellik tüm insanların fıtratında gizlidir. İnsanlar, hatta Allah'ın gerçek örneğini bulmakta yanılgıya düşenler bile, her zaman Allah'ı arar ve O'na ibadet ederler. İmam Zeynelabidin (a.s) Sahife-i Seccadiye'nin ilk duasında, insanın Allah'ı arayan fıtratına işaret eden bir ifade kullanır:

اِبْتَدَعَ بِقُدْرَتِهِ الْخَلْقَ ابْتِدَاعًا، وَاخْتَرَعَهُمْ عَلٰي مَشِيَّتِهِ اخْتِرَاعًا، ثُمَّ سَلَكَ بِهِمْ طَرٔيقَ إِرَادَتِهِ، وَ بَعَثَهُمْ فٔي سَبٔيلِ مَحَبَّتِهِ،

"Kudretiyle yaratıkları örneksiz olarak yarattı; dileği doğrultusunda onları icat etti. Sonra onları irade ettiği yola koydu; sevgisi yolunda ilerleyebilmelerini sağladı." [3]

İmam (a.s), yirminci, yirmi birinci, yirmi sekizinci, ellinci ve diğer birçok duada [4], insanın sıkıntı ve zorluk anlarında Allah'ı araması ve O'na yönelmesine işaret eden ifadeler kullanır. Bu dualardan birinde Allah'a şöyle seslenir:

أَللٕهُمَّ اجْعَلْنٔي أَصُولُ بِكَ عِنْدَ الضَّرُورَةِ، وَ أَسْأَلُكَ عِنْدَ الْحَاجَةِ، وَ أَتَضَرَّعُ إِلَيْكَ عِنْدَ الْمَسْكَنَةِ، وَ لَا تَفْتِنّٔي بِالْإِسْتِعَانَةِ بِغَيْرِكَ إِذَا اضْطُرِرْتُ، وَ لَا بِالْخُضُوعِ لِسُؤَالِ غَيْرِكَ إِذَا افْتَقَرْتُ، وَ لَا بِالتَّضَرُّعِ إِلٰي مَنْ دُونَكَ إِذَا رَهِبْتُ،

"Allah'ım! Beni, zor durumda kaldığımda senin (gücün)le hamle eder, ihtiyacım olduğunda senden ister ve düşkünlüğümde sana yalvarır kıl. Beni, zor durumda kaldığım zaman senden başkasından yardım dilemekle, ihtiyacım olduğu zaman senden başkasından istemeye tenezzül etmekle ve korktuğum zaman senden başkasına yalvarmakla sınama". [5]

İmam'ın (a.s) İslam'daki eğitim temellerinden biri olan Allah sevgisi kavramını ortaya koymasının amacı, insanları Allah'ı arayan fıtratlarına yönlendirmektir. Bu eğilim, insanı Allah'a yönlendirerek, onun davranışlarının düzeltilmesinde etkilidir. Allah'ı arayan insan, Allah'ı arama fıtratı nedeniyle her zaman Allah'ı göz önünde bulundurur. Bu dikkat sayesinde günah ve Allah'a isyana bulaşmaz. Davranışları saf niyetle ve Allah'a yakınlaşma yönünde gerçekleşir.

Dünya Sevgisi

İnsanın bir diğer özelliği dünya sevgisidir. İnsanın dünya hayatını sevmesinin nedeni, sonsuzluk arzusu ve ayrıca dünyanın insan hayatındaki işlevselliğinin somut ve görünür olması, onun ihtiyaçlarını karşılamasıdır. Sahife-i Seccadiye'nin bazı bölümlerinden anlaşıldığı üzere, dünya ve maddi şeyler ideal ve mutlak mükemmellik haline gelmemelidir; kınanan sevgi bu tür bir sevgidir. İmam Zeynelabidin (a.s) Sahife-i Seccadiye'de dünyaya bakış hakkında çok sayıda ifade kullanır ve bunların toplamından iki tür bakış açısı ortaya çıkar:

İlk olarak, zararları nedeniyle dünya sevgisinin kınanması, örneğin:

وَانْزِعْ مِنْ قَلْبٔي حُبَّ دُنْيًا دَنِيَّةٍ تَنْهٰي عَمَّا عِنْدَكَ، وَ تَصُدُّ عَنِ ابْتِغَاۤءِ الْوَسٔيلَةِ إِلَيْكَ، وَ تُذْهِلُ عَنِ التَّقَرُبِ مِنْكَ،

"Katındakinden mahrum eden, sana kavuşturacak vesileyi aramaya engel olan ve sana yakınlaşmayı unutturan alçak dünyanın sevgisini kalbimden sök at." [6]

Bu pasajda İmam (a.s), dünya sevgisinin en önemli zararlarından biri olan Allah'a yakınlaşmayı engellemesine işaret eder ve bu yüzden dünya sevgisini kınar.

İkinci bakış açısı, Allah'a ibadet ve kulluk için dünyayı istemektir. İmam Zeynelabidin (a.s) bu konuda şöyle buyuruyor:

وَاكْفِنٔي مَؤُونَةَ الْإِكْتِسَابِ، وَارْزُقْنٔي مِنْ غَيْرِ احْتِسَابٍ، فَلَاۤ أَشْتَغِلَ عَنْ عِبَادَتِكَ بِالطَّلَبِ، وَ لَاۤ أَحْتَمِلَ إِصْرَ تَبِعَاتِ الْمَكْسَبِ.

"Para kazanmanın zorluklarına karşı bana yet; hesaba katmadığım, sanmadığım yollardan rızkımı ver; rızk peşinde koşarak ibadetinden geri kalmayayım, geçimimi sağlamak için vebal altına girmeyeyim." [7]

Dolayısıyla dünya sevgisi özelliği, dünyaya bağımsız bakış veya dünyanın ahiret için bir ön hazırlık olması gibi farklı bakış açılarıyla, insanda bazı davranışların kaynağı olduğu için -örneğin dünyaya bağımsız bakış açısında hırs ve tamah, dünyanın ahiret için bir ön hazırlık olduğu bakış açısında ise zühd ve ahireti imar etmek için çaba- Sahife-i Seccadiye'de bir eğitim temeli olarak tartışılmaktadır.

Gaflet

İnsanı etkileyen özelliklerden bir diğeri gaflet ve unutkanlıktır. İnsan, doğası gereği bazı konulara aşırı odaklanması sonucunda diğer konulardan ve sorumluluklardan uzaklaşır ve gaflete düşer. Bu özellik, bazen bir dereceye kadar insanın yararına olsa da, ne yazık ki birçok durumda insandaki bu özelliğin varlığı sapmalara, fırsatların kaçırılmasına ve insanın düşüşüne ve yıkımına neden olur. Öyle ki insan Allah'ı, kendisini ve yüce hedeflerini unutur. Çünkü dünya ve onun aldatıcı güzellikleri onu büyüler ve anlama ve ayırt etme gücünü elinden alır. Bu zararı önlemek ve insanı gaflet tuzağından kurtarmak için Sahife-i Seccadiye'nin eğitim sisteminde tedbirler düşünülmüştür.

İmam Zeynelabidin (a.s) birçok duada ve farklı ifadelerle bu insan özelliğini ele almış ve gafletin örneklerini ve durumlarını belirterek gaflete düşmüş insanları uyandırmaktadır.

İmam (a.s) gaflet durumlarını şöyle belirtiyor: Kendinden gaflet, ilahi görev ve yükümlülükleri yerine getirmekten gaflet, ölüm sonrası alemden gaflet, tehditten gaflet, nimetlerden gaflet ve hepsinden önemlisi Allah'tan gaflettir. Bu konuda şöyle buyuruyor:

وَ لَا تَسُمْنَا الْغَفْلَةَ عَنْكَ، إِنَّاۤ إِلَيْكَ رَاغِبُونَ، وَ مِنَ الذُّنُوبِ تَاۤئِبُونَ.

"Ve bizi senden gafil olmaya duçar etme. Çünkü artık sana yönelmiş ve günahlardan tövbe etmişiz." [8]

Söylenenlere dayanarak, İmam Zeynelabidin (a.s) Sahife-i Seccadiye'de insanın kınanmış özelliklerinden ve sıfatlarından birini gaflet olarak tanımlar. Gaflet, kendini unutma ve Allah'ı unutma gibi hoş olmayan şeylerin kaynağı olduğu için, Sahife-i Seccadiye'nin eğitim sisteminde eğitimin temellerinden biri olarak vurgulanmış ve tartışılmıştır.

Devam Edecek…

--------

[1]- “Sahife-i Seccadiye’nin Eğitim Sistemi Üzerine İnceleme” adlı yüksek lisans tezi, İlahiyat ve İslami İlimler bölümü, İmam Humeyni Eğitim ve Araştırma Kurumu.

[2]- Sahife-i Seccadiye, 7. Dua.

[3]- Sahife-i Seccadiye, 1. Dua.

[4]- Sahife-i Seccadiye, 13, 22, 29. Dua.

[5]- Sahife-i Seccadiye, 20. Dua.

[6]- Sahife-i Seccadiye, 47. Dua.

[7]- Sahife-i Seccadiye, 20. Dua.

[8]- Sahife-i Seccadiye, 34. Dua.