Bismillahirrahmanirrahim

İnançların varlıklarını devam ettirebilmeleri için sahip oldukları temellerden bazıları, inançların gerçekleşmesinde önemli ve kritik bir role sahiptir; öyle ki, inançların varlığı ve devamlılığı onlara bağlıdır. Bu tür temeller, bu özellikleriyle, ilkeler ve prensipler olarak adlandırılır ve inançların gerçekleşmesinde etken neden rolünü oynarlar. Bu rollerini de iki konumda, yani meydana getiren neden (illet-i muhdise) ve koruyucu neden (illet-i mubiqa) olarak yerine getirirler.

Hiç şüphesiz, tüm inanç ve düşüncelerin temellere sahip olduğu kuralı ve yasası, evrensel ve genel bir kural olarak tüm inançlar, özellikle “Mehdeviyet” inancı için de geçerlidir. Dolayısıyla “Mehdeviyet” inancı da diğer inançlar gibi bazı temel ve prensiplere sahiptir. Bu temel ve prensiplerin anlaşılması ve sağlamlaştırılması, Mehdeviyet inancının anlaşılması ve sağlamlaştırılmasını sağlar. Bu temellerin eksikliği veya zayıflaması ise Mehdeviyet inancının eksikliği veya zayıflamasına neden olur.

İslam’ın Son Din Oluşu

İslam dini, ilahi dinler arasında son ve en kapsamlı, eksiksiz din olarak tanımlandığı ve ebediyet ve evrensellikle nitelendirildiği ifade edilmektedir. Beş özellik olan "hâtemiyet (son din)", "kapsayıcılık", "evrensellik", "ebedilik" ve "mükemmellik" gibi özellikler, İslam'a özgü özellikleri arasında yer alır ve sadece İslam bu özelliklere sahip olduğunu iddia eder. Kur'an, dinin mükemmelliğinden bahsederken şöyle buyuruyor:

الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً.

"(Bugün) sizin için dininizi kemale erdirdim; üzerinize nimetimi tamamladım ve sizin için İslam'ı din olarak beğendim." [1]

İslam'ın kapsayıcılığı hakkında şöyle buyuruyor:

وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیَاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ.

"Sana, her şeyin açıklaması olarak Kitabı indirdik." [2]

İslam'ın evrenselliği hakkında şöyle buyuruyor:

وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّهً لِلنَّاسِ بَشیراً وَ نَذیراً.

"Seni, insanlara müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik." [3]

Ve İslam'ın hâtemiyet (son din) oluşu hakkında şöyle buyuruyor:

ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ.

"Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir, fakat Allah'ın Resulü ve nebilerin sonuncusudur." [4]

Elbette hâtemiyetin ispat edilişiyle, “kapsayıcılık”, “evrensellik”, “ebedilik” ve “mükemmellik” gibi dört özellik de otomatik olarak ispat edilir; çünkü “hâtemiyet” kavramı ile bu dört özellik arasında bir ilişki ve bağlantı vardır; yani her birinin ispatı, diğerinin ispatını sağlar ve herhangi birinin reddi, diğerinin reddini de beraberinde getirir. Dolayısıyla, İslam'ın “kapsayıcılık”, “evrensellik” ve “mükemmellik” gibi özelliklere sahip olduğu iddia edildiğinde, onun “hâtemiyet”inin de ilan edilmesi gerekir. Şimdi dikkat etmemiz gereken asıl konu, yani “Hâtemiyet” ile “Mehdeviyet” düşüncesi arasındaki ilişkidir.

“Hatemiyet” (Son Din) Kavramını Tanıma

 خاتم“Hatem” kelimesi,  ختم"h-t-m" maddesinden alınarak, hem esre  تِ “ti” ve hem de üstün تَ “te” ile iki şekilde kullanılmış olup, çeşitli anlamlara sahiptir ve tüm bu anlamların sonunda bir şeyin sonu ve sonuçlanması anlamına gelir. Örneğin, Kur'an'da "hatm" kelimesi "engelleme" anlamında kullanılmıştır:

الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى‏ أَفْوَاهِهِمْ

"(Bugün) biz onların ağızlarını mühürleyeceğiz" [5] Yani ‘onları konuşmaktan yasaklıyoruz’ aslında onların konuşmalarının sona erdiğine dalalet eder.

Dördüncü yüzyılın büyük dil bilginlerinden biri olan İbn-i Fâris, kendi lügat kitabında şöyle diyor: "Hatm, asıl olan bir anlamdan fazla değildir. O da bir şeyin sonuna ulaşmaktır ve bir şeye mühür vurmak da aynı babdandır; çünkü her zaman bir şeyin sonlandırılmasından sonra üzerine mühür vururlar." [6]

خاتم "Hâtem", “t” harfinin esre “ti” ve üstünlü olması “te” ile, Hz. Peygamber-i Ekrem'in (s.a.a) isimlerinden biridir. [7] Öyle ki Allah, Kur'an'da Hz. Peygamberi (s.a.a) “Hatemü’n-Nebiyyin” (peygamberlerin sonuncusu) olarak tanıtır:

مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّین.

"Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir, fakat Allah'ın Resulü ve peygamberlerin sonuncusudur." [8]

Şia ve Ehli Sünnet kaynaklarından pek çok ve çeşitli rivayetler aktarılmış olup; bazıları, bunların sayısını 135 olarak tahmin etmişlerdir. Ayetullah Cafer Subhani, bu konuyu kesin bir şekilde doğrulamaktadır. [9] Örneğin “Menzilet” hadisinde Hz. Peygamber (s.a.a) İmam Ali'ye (a.s.) şöyle buyuruyor:

أَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَهِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی

"Sen, bana Musa'nın Harun'a olan konumu gibisin, fakat senden sonra artık başka bir peygamber gelmeyecek." [10] İmam Humeynî, bu hadisin açıklamasında şöyle yazıyor: "Bu hadis, Şii ve Sünni kaynaklarla mütevatir rivayetler arasındadır ve “tevatür” manası, onu rivayet edenler o kadar fazladır ki onun Hz. Peygamber'den (s.a.a) nakledildiğine eminiz ve yakîn ediyoruz."

Bu hadis, Şii'ler arasında mütevatir olduğu gibi, Sünni'ler arasında da mütevatirdir; çünkü Sünnîlerin büyük bilginlerinden biri olan Hâkim Neşâbûrî ve o tayfanın büyük araştırmacılarından biri olan Süyûtî bu hadisin mütevatir olduğunu açıkça belirtmişlerdir. Yine Sünnîlerin büyük alimlerinden biri olan Tenûhî, özel bir kitapta bunu kanıtlamıştır. Bu hadisi, Sahih-i Buhârî, Sahih-i Müslim, Sahih-i Tirmizî, Sahih-i İbn-i Dâvûd, “Süneni İbn-i Mace” diye meşhur olan Sahih-i İbn-i Mâce, “Süneni Nesai” diye meşhur olan Sahih-i Nesai ve Sünnilerin imamı Ahmed bin Hambel “Müsned” kitabında nakletmiştir.  Şiiler arasında bu hadis, mütevatir haddinde ve hatta onun üstündedir. Bu müsellem olan hadiste Hz. Peygamber (s.a.a), başka bir peygamberin gelmeyeceğini ve İslam kanunu olan ilahi kanunun tamamlandığını ilan etmiştir. Dolayısıyla onun peygamberliğini kabul eden kimse, onun hâtemiyetini de kabul etmesi gerekir. [11]

Bu nedenle hâtemiyetten maksat, Hz. Peygamber Efendimiz'in (s.a.a) ardından artık başka bir peygamberin gelmeyeceği ve teşrii vahyin kapısının insanlar için kapandığı anlamına gelir. Ayrıca hiçbir insana, teşrii bir hüküm getiren ve bir hükmün helal veya haram olduğunu belirleyen ilahi vahiy inmeyecektir. [12]

Dinin Kâmil ve Genel Olmasıyla Mehdeviyet İlişkisi

الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی‏ وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً

“Bugün sizin için dininizi kemale erdirdim; size nimetimi tamamladım ve İslam’ı sizin için din olarak seçtim". [13]

Bu ayet, Hz. Peygamber’e (s.a.a) nazil olan son ayetlerden biridir. Bu ayette “Dinin kemale ermesi” ve “Nimetin tamamlanması” konusu ele alınmaktadır. Ayeti daha iyi anlamak için, "İkmâl" ve "İtmam" kelimelerinin sözlük ve terim anlamlarıyla tartışılması ve incelenmesi gerekmektedir. Genel olarak “tamam” ve “kemal” kelimelerinin her ikisi de eksiklikten başlayan bir süreci ifade eder ve yükseliş sürecinde birbirinden ayrılırlar. Biri aşamaları geçerek ve diğeri ise, parçaların birleşmesiyle seyirlerindeki en üst noktaya ulaşır. Çünkü "tamam" kelimesi, bütün parçaları ortaya çıkmış olan bir bütündür ve "kemal" kelimesi ise, bütün aşama ve dereceleri geçmiş bir şeyi ifade eder. Başka bir deyişle "tamam" kelimesi daha çok niceliksel kavramlar için kullanılırken, "kemal" kelimesi niteliksel kavramlar için kullanılır. [14]

Başka bir açıklamayla, yukarıdaki ayette "kemal" kelimesi dinin kâmil olma ve mükemmelliğini ve "tamam" kelimesi ise, dinin bütünlüğünü ifade etmektedir. Nitekim Şehit Mutahhari bu konuda şunları yazmıştır: “Bir şey eğer bir dizi parçadan oluşuyorsa, gerekli parçalardan bir veya birkaçı eksik olduğunda “eksiktir” deriz; eğer tüm parçaları mevcut olursa, “tamamdır” deriz. Örneğin bir evin ev olabilmesi için temelden duvara, çatıdan temel ihtiyaçlara kadar bir dizi parçalara ihtiyacı vardır. Bu parçalardan biri veya birkaçı eksik olduğunda binanın henüz eksik olduğunu söyleriz; bütün parçaları tamamlandığında ise, binanın tamam olduğunu söyleriz. Bu yüzden "tamam" kelimesini bir bütünün mevcut olduğu, ancak tüm parçalarının bir arada olduğu durumlarda kullanırız; eksik olduğunda ise, tamamın karşısında "eksik" deriz. Ancak "kemal" kelimesi eksikliğe karşı başka bir anlam taşır. Bir şey parçalar açısından tamamdır ve bu açıdan eksiklik yoktur, ancak potansiyel olarak başka bir şeye dönüşebilir. Yani bir aşamadan diğerine geçebilir. O aşamaları geçmediği sürece ona “eksik” deriz; o aşamaları geçtiğinde ise, ona "kemal" deriz. Bu yüzden "tamam" kelimesi parçalarla karşılaştırılırken, "kemal" kelimesi aşamalar ve derecelerle karşılaştırılır.

Mehdeviyet ve Dinin Bütünlüğü İlişkisi

Yukarıdaki ayette “dinin bütünlüğü” ve “kapsamlılığı” ifadesiyle İslam dini, çeşitli öğretileri içeren bir bütün olarak ele alınır. İslam dininin kapsamlı ve tam olarak kabul edilebilmesi için, bu dinin tüm öğretilerinin mukaddes kanun koyucu tarafından insanoğlunun ihtiyaçlarına uygun olarak indirilmiş olması gerekir. Nitekim Kur'an-ı Kerim şöyle buyuruyor:

نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ

"Bu kitabı, her şeyin bir açıklayıcısı olarak sana indirdik." [15]

مَا کَانَ حَدیثاً یُفْتَرَى‏ وَ لَکِنْ تَصْدیقَ الَّذی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ تَفْصیلَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ

"Bu, uydurulmuş bir söz değil, aksine daha önceki kitapları tasdik eden ve her şeyin açıklaması olan bir kitaptır." [16]

Allame Tabatabai'nin bu ayetin tefsirinde söylediğine göre, "şey" den maksat, çeşitli eksikliklerin ortadan kaldırılması anlamına gelir ve bunun anlamı, bu kitapta belirtilmesi ve üzerinde durulması gereken hiçbir şeyin eksik bırakılmadığıdır. Dolayısıyla kitap eksiksiz ve tamdır. [17]

Evet, Kur'an, bir hidayet kitabı olarak insanlığın gelişimi ve olgunlaşması için indirilmiştir ve

تفصیل کُلّ شَی‏ء

"her şeyin ayrıntısı" ifadesi, Hz. Peygamber'in programının içeriğini ifade eder. Yani insanoğlunun gelişimi için ihtiyaç duyduğu her şey Kur'an'da yer almıştır. Elbette, Kur'an'da her şeyin açıklanması, bu kutsal kitabın maddi ve manevi ihtiyaçların temel ilkelerini ve bunların karşılanması için ana çerçeveyi akıl yoluyla sunması anlamına gelir. [18] Nitekim İmam Cafer Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur:

إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَنْزَلَ فِی الْقُرْآنِ تِبْیَانَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ حَتَّى وَ اللَّهِ مَا تَرَکَ اللَّهُ شَیْئاً یَحْتَاجُ إِلَیْهِ الْعِبَادُ حَتَّى لَا یَسْتَطِیعَ عَبْدٌ یَقُولُ لَوْ کَانَ هَذَا أُنْزِلَ فِی الْقُرْآنِ إِلَّا وَ قَدْ أَنْزَلَهُ اللَّهُ فِیه

"Şüphesiz Allah Tebârek ve Teâlâ, Kur'an'da her şeyin açıklamasını indirmiştir. Hatta Allah hiçbir şeyi eksik bırakmamıştır. Öyle ki, hiçbir kul 'Keşke bu da Kur'an'da indirilmiş olsaydı' diyemez." [19]

Bu yüzden insanın dünya ve ahiret saadetiyle ilgili tüm ihtiyaçları İslam dininde yer almaktadır. Örneğin namaz ibadeti dinin bir parçası olarak, yaratıcısıyla kul arasındaki ilişkiyi ifade eder. Oruç ibadeti, insanlar arasındaki ilişkileri kolaylaştıran dinin başka bir parçasıdır. Aynı şekilde İslam'ın diğer önemli öğretileri arasında hac, cihat, imamet ve Mehdilik…. inancı bulunur ve bunlar, Allah tarafından indirilerek dini bütünlüğe kavuşturmuştur. Son öğreti olarak imamet öğretisinin inmesi, bu nimeti tamamlayan ve dini bütünlüğe kavuşturan son unsur olmuştur ve bu öğretiye bağlı olarak, Mehdeviyet inancı İslam'ın en önemli ve etkili öğretileri arasında yer almaktadır.

Bu nedenle ayetin anlamına göre imamet konusu, Allah'ın nimetinin tamamlayıcısı ve dinin bütünleyicisidir. Dolayısıyla dinin kapsamlılığı ve bütünlüğü iddiasının gerçeğine vakıf olabilmek ve ona dikkat edebilmek için, insanın bütün hidayet, terbiye ve kurtuluş ihtiyaçlarının dikkate alınması gerekir. Yani, insanın dünya ve ahirette kurtuluşu için gerekli olan her şeyin kapsamlı dinde bir yeri ve alanı olmalıdır. Şüphesiz insanın temel ve fıtri ihtiyaçları arasında, geleceğe ve insanlık tarihinin sonuna dair bir program ve yasa ile bu konuda ortaya çıkan sorulara cevap bulmak da yer almaktadır. Örneğin insanlığın bir geleceği ve sonu var mı? İnsanlığın sonu olumlu mu, yoksa olumsuz mu? İnsanlık tarihinin süreçleri nasıl ilerleyecek ve insanlık nasıl güvenli ve emniyetli bir yere, yani kurtarıcının ideal toplumuna ulaşacak? İnsanlığın geleceğe ve tarihin ötesine ulaşması için hangi program ve yöntemlere ihtiyacı var? Bu süreçte insanlığın lideri ve kurtarıcısı kimdir ve hangi özelliklere sahip olmalıdır?

Bu tür soruların kapsamlı ve bütün bir dinde dikkate alınması ve hepsine uygun ve yeterli cevapların bulunması gerekmektedir.

------------

[1]- Maide, 3.

[2]- Nahl, 89.

[3]- Sebe, 28.

[4]- Ahzab, 40.

[5]- Yâsîn, 65.

[6]- İbn-i Fâris, Mucem-i Mekayisi’l-Lugat, c.1, s.329.

[7]- İbn-i Menzûr, Lisanu’l-Arab, c.2, s.222.

[8]- Ahzâb, 40.

[9]- Cafer Subhanî, Mefahimu’l Kur’an, c.3, s.148-179.

[10]- Muhammed b. Yakup Kuleynî, El-Kâfi, c.8, s.107; Buhârî, c.3, s.1359; Kitâbü Fadâilis-Sahâbe, Bâbü Menâkib Ali, c.3, s.350.

[11]- Seyyid Ruhullah Humeynî, el-Resail, s.310.

[12]- Cafer Sübhanî, Hatemiyet ve Merceiyeti İlmi İmamanı Masum, s.7.

[13]- Mâide, 3.

[14]- Cevadi Amuli, Camie der Kur’an, s.296.

[15]- Nahl, 89.

[16]- Yusuf: 111.

[17]- Cevadi Amuli, Camie der Kur’an, s.106.

[18]- Cevadi Amuli, Camie der Kur’an, s.108.

[19]- Muhammed b. Yakup Kuleynî, El-Kâfi, c.1, s.59.