Cevap: “Ümmü'l Mü'minin” deyimi ilk olarak Hz. Peygamber'in (s.a.a) zamanında Ahzap suresinin 6. ayetinin nazil olmasıyla deyimleşti. Ayet, Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerinin mü'minlere göre durumunu ortaya koymaktadır. Allah Resulü'nün (s.a.a) eşlerinin ümmetin anneleri olduğu şer'i bir hükümdür. Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerinin mü'minlerin anneleridir benzetmesi, anneliğin tüm hükümlerine değil de bazı hükümlerine benzetilmesidir. Böyle bir hükmün bazı nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:

1. Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerine saygı göstermek
2. Hz. Peygamber'in (s.a.a) kendisine saygı göstermek
3. Bazı kötü niyetli kişilerin Allah Resulü'nün (s.a.a) vafatından sonra onun eşleriyle evlenip siyasi ve kötü maksatlarına ulaşmalarını engellemek

Detaylı cevaplar:

1- “Ümmü'l Mü'minin”, mü'minlerin annesi demektir. Bu deyim ilk olarak Evla ayeti olan “Peygamber, inananlar üzerinde, kendilerinden ziyade tasarruf ve velayet sahibidir ve onun eşleri de inananların analarıdır.”[1] ayetinin Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerinin hakkında nazil olmasıyla onların mü'minlere göre durumunu ortaya koyduktan sonra yaygınlaşmıştır. Allah-u Teâlâ bu ayette Resul-ü Ekrem'in (s.a.a) eşlerini mü'minlerin manevi anneleri olarak tanıtmaktadır.

2- Bu hüküm -yani Allah Resulü'nün (s.a.a) eşlerinin ümmetin anneleri olduğu hükmü- şer'i bir hüküm olup yanlızca Hz. Peygamber'e (s.a.a) aittir.[2] Nitekim yine Ahzap suresinde Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerinin diğer kadınlarla bir olmadığına dikkat çekilmiştir: “Ey Peygamberin eşleri, siz, öbür kadınlardan birine benzemezsiniz.”[3]

3- Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerinin annelere benzetilmesi anneliğin tüm hükümlerinin değil bazı hükümleri hakkındadır; yani annelerin evlatlarına karşı hakları vardır ve orada iki taraflı hükümler geçerlidir. Oysa burada bütün hükümler geçerli değildir. Burada yanlızca iki hüküm vardır: Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerine saygı göstermek farz oluşu ve onlarla evlenmenin haramlığı. Hâlbuki insanın kendi annesi hakkında miras alma gibi diğer hükümler de vardır. Yine insan annesinin başka kocasından olan kızlarıyla da evlenemez, vs. Ama Peygamber (s.a.a)'in eşlerinin yukarıda söylenen iki hükmün (saygının farz ve nikâhın haram oluşu) dışında her hangi bir hükümleri yoktur. Dolayısıyla bu hüküm –Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerine mü'minlerin anneleri benzetmesini yapması- iki yerde geçerlidir:

• Onlara saygı göstermek farzdır,

b- Onlarla evlenmek herkese haramdır.[4]

4- Bu hüküm:

1- Peygamber (s.a.a)'in eşlerine saygı göstermek için nazil olmuştur. Onlar Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşleri ve Müslümanların özel saygısına mazhar olduklarından dolayı Kur'an'ın da buyurduğu gibi başka kadınlardan farklıydılar.[5]

2- Hz. Peygamber'in (s.a.a) şahsiyetine saygı göstermek içindir. Ayetin nüzul sebebinden de anlaşılacağı üzere bazı muhalifler Hz. Peygamber'den (s.a.a) intikam almak ve onun yüce makamına hakaret etmek için Hz. Peygamber'in (s.a.a) vefatından sonra eşleriyle evlenmek istiyorlardı.

3-Bu yolla düşmanların entrikaları ve bazı çıkarcı kimselerin sui istimalleri önlenmiştir, Bazı kimseler Allah Resulü'nün (s.a.a) vefatından sonra onun eşleriyle evlenmekle siyasi bir takım çıkarlar elde etmek istiyorlardı. Üstad Mutahhari’ye göre Hz. Peygamber'in (s.a.a) eşlerinin başkalarıyla evlenmelerinin yasak olmasının nedeni sonraki kocanın, Müslümanların içinde özel bir saygınlığı olan o kadının bu konumundan sui istifade etmesini önlemek ve kadınların, siyasi ve maceracı kimselerin aleti olmamaları içindi.[6]

---------------------

[1] -Ahzap/6

[2] -Muhammed Hüseyin Tabatabi, el-Mizan (Farsça tercümesi), c.16, s.414

[3] -Ahzap/32

[4] - Bkz: Tefsir-i Nümune, c.17, s.205-207

[5] -Ahzap/32

[6] -Murtaza Mutahhari, Mecmuay-ı Asar, c.19, 431; daha fazla bilgi için bkz: Tefsir-ul Mizan, c.16, Ahzap/1-54; Tefsir-i Nümune, c.17, s. 405-406, Ahzap/