…

B. Mantıklı ve Akılcı Marifet

Felsefi ve akılcı maneviyat, dini maneviyatın güçlendirilmesinde etkili bir faktördür. Şüphesiz, zorunluluk ve imkân delili, sadıkların delili ve fakirliğin varlık delili gibi felsefi argümanlarla haşır neşir olanlar, Allah'ın varlığını kanıtlamada akılcı bir ikna ve kesinlik elde ederler ve böylece dini maneviyatlarını güçlendirirler. Felsefi marifet, “uygunluk teorisi” ve “temellendirmecilik teorisi” gibi iki temel yaklaşımla elde edilir. Hakikat konusunda en ünlü teorilerden biri olan uygunluk teorisine göre, bir inanç veya görüş, gerçeğe uygun ve doğru olduğunda doğru ve geçerlidir; yalan ise bunun tersidir.

C. Şer'i ve Ahlaki Görevlerin Yerine Getirilmesi

Şüphesiz, farz ve nafile ibadetlerin yerine getirilmesi, dindarlığın ve manevi hayatın şartlarından biridir. Yüce Allah, birçok ayette salih amelin dini maneviyatta oynadığı role açıkça işaret etmektedir.[1]

İmam Ali (a.s) da Allah yolunda cihat etmeyi ve sadaka vermeyi iman ve dini maneviyatı güçlendiren unsurlar olarak görmektedir. Bu bağlamda şöyle buyurmuştur: "Hz. Peygamber’in (s.a.a) yanında, hakkı ve adaleti ilerletmek için babalarımızı, çocuklarımızı, kardeşlerimizi ve amcalarımızı bile (hakkın hilafına olsalar) feda etmeye hazırdık." Bu mücadele, teslimiyet ve imanımızı artırıyordu. [2] "İmanınızı sadaka ile koruyun, mallarınızı zekât ile muhafaza edin ve belaları dua ile def edin." [3] İman dört temel üzerine kurulmuştur: Sabır, yakin, adalet ve cihat. [4] İman en açık yol ve en aydınlık meşale gibidir. İnsan, iman sayesinde salih amellere ulaşır ve salih ameller sayesinde imana yol bulur. [5] Kulun kalbi doğru olmadıkça, imanı doğru ve tam olmayacaktır ve dili düzelmedikçe kalbi de doğru olmayacaktır. [6] Sabır ve sebatı her işte benimseyin. Çünkü sabır, iman karşısında başın bedendeki yeri gibidir. Başsız bedenin faydası olmadığı gibi, sabırsız imanın da sonucu yoktur. [7]

D. Uygun Dini Ortam ve Kültür

Müminler, kendileri ve aileleri için uygun dini bir ortam sağlamak için çaba göstermeli ve dini olmayan ve seküler kültürden uzak durmalıdırlar. Aynı zamanda maneviyatı olmayan ve negatif etkileri olan inançsız veya maneviyatsız arkadaşlardan kaçınmalıdırlar.

Maneviyatın Yayılmasına Engel Olanlar

Bazı unsurlar, maneviyat ve dini imana engel olarak yolunu keserler. Müminler, bu unsurları kendilerinden uzaklaştırmalıdırlar. Maneviyatın yayılmasına engel olan bazı unsurlar aşağıda açıklanmaktadır:

1-Şüphecilik

Şüphecilik mizacı, mantık ve sorgulama, görecelik ve günah, bu yolun en önemli engelleridir. Konuyu açıklamak gerekirse, bazen bir din adamının ahlaki olmayan davranışı, dindar bir kişide mizaca bağlı şüphecilik oluşturabilir; ya da bilim ve din arasındaki görünürdeki çelişki ve Allah’ın inkarına yönelik yüzeysel bir argüman, mantıksal şüpheciliğe yol açabilir. Ayrıca doğanın acı ve kötü olayları sorgulayıcı şüpheciliğe neden olabilir.

Müminler öncelikle, görünüşte dindar olan alim insanları dinin hakikatinden ayırmalı ve onların ahlaki olmayan davranışlarının, psikolojik olarak dini şüpheciliğe dönüşmesine izin vermemelidir. İkincisi, yüzeysel argümanları ve dini soruları dini araştırmacılarla paylaşarak hızlıca doğru yanıtları bulmalı, böylece soruların şüpheye dönüşmesini engellemelidir.

2- Görecelik

Görecelik de maneviyatın ve dini imanın yayılmasına engel olan önemli bir sorundur. Bu olgu, birçok müminin ve manevi insanın sapmasına ve maneviyat ile imanlarının zayıflamasına yol açar. Göreceliğin kaynağı, din alimleri arasındaki farklılıklardır.

3- Günah

Günah da maneviyat ve dini iman için ameli bir perde ve davranışsal bir engeldir. Birçok mümin, farzları terk edip haramları işleyerek maneviyat ve dini imandan yoksun kalmış ve sapkınlık çukuruna düşmüştür. Günahlarla mücadele yolu, aşağıdaki dört aşamayı geçmektir:

Birinci aşama "Uyanış" aşamasıdır. Bu, uyanma ve kendine gelme aşamasıdır ve "insanlar uykudadır" ifadesine maruz kalmama aşamasıdır. Yani uyumadığımızı ve uyanık olduğumuzu kendimize hatırlatmalıyız.

İkinci aşama, "Tövbe" ve Allah'a dönüş aşamasıdır. Yani, uyanış aşaması gerçekleşip insan sapkınlık ve yanılsamalarını fark ettiğinde, kendi hayal ve vehimlerine kapıldığını ve karanlık perdelerle kuşatıldığını veya nurani perdelerle duraklayıp daha yüksek bir makama çıkma arzusunun olmadığını anlar. Bu uyanış, insana farkındalık kazandırır ve farkındalık elde edildiğinde tövbe ve Allah'a dönüş zamanı gelir. Eğer tövbe etmezse, kendine zulmetmiş olur.

Günahla mücadelede belirtilen üçüncü aşama, "Arayış" aşamasıdır. Yani, kişi uyanış ve farkındalık aşamasını geçtikten ve kötü huylar, vehimler, karanlık ve nurani perdelerden haberdar olduktan sonra; tüm kusurlar ve zararlardan tövbe ettikten sonra “arayış” aşamasına geçmelidir. Tövbede kastedilen sadece yaygın günahlardan tövbe değildir.

Tövbe gerçekleştiğinde “arayış” aşaması başlar. Tövbenin kötü huyları ortadan kaldıran olumsuz bir yönü vardır. Engelleri ve perdeleri ortadan kaldırır ve nefsi istenilene hazırlar.

Günahla mücadelede dördüncü aşama, "Murakabe" (gözetim) aşamasıdır. Bu, önceki aşamaları koruyan bir aşamadır. [8]

Dini Maneviyatın İşlevleri

Dini maneviyat, farklı bireysel ve toplumsal etkiler ve işlevler getirir ki bunların bazıları üç bölümde özetlenebilir: Neşe ve genişleme, Sosyal ilişkilerin iyileştirilmesi ve Huzursuzlukların azaltılması.

1- Neşe ve Genişleme

• Neşe ve genişleme açısından dini maneviyatın ilk etkisi "iyimserlik" olarak bilinir.
• Neşe ve genişleme açısından dini maneviyatın ikinci etkisi "ruh aydınlığı"dır.
• Neşe ve genişleme açısından dini maneviyatın üçüncü etkisi, güzel bir sonuca ve güzel bir gayrete "umut"dur.
• Neşe ve genişleme açısından dini maneviyatın dördüncü etkisi "ruh huzuru"dur.
• Genişleme açısından dini maneviyatın başka bir etkisi "manevi zevkler" adı verilen bir dizi zevke sahiptir.

2- Sosyal İlişkilerin İyileştirilmesi

İnsanlar kendi ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamazlar ve bir şekilde iş bölümüne ihtiyaç duyarlar. Öte yandan insan özgür bir varlıktır; bu nedenle herkesin saygı göstermesi gereken kurallar ve haklara ihtiyaç duyarlar. Hakların saygı gösterilmesi, adaletin kutsal olması, kalplerin birbirine merhametli olması ve insanlar arasında karşılıklı güvenin sağlanması, takva ve iffetin insanın vicdanına kadar nüfuz etmesi, ahlaki değerlere inanç kazandırması, zulme karşı cesaret oluşturması ve tüm insanları bir bedenin üyeleri gibi bir araya getirip birleştirmesi, dini inançtır. İnsanların insanlık tarihinde parlayan, manevi duyguların kaynağı olduğu yıldızlar gibi parlayan insanî tezahürleri, tam da bu manevi duyguların bir sonucudur.

3- Sıkıntıların Azaltılması

İnsan yaşamı, istenilen veya istenilmeyen mutluluklar, tatlı tatlar, elde edilenler ve refahlar kadar acılar, felaketler, yenilgiler, kayıplar, acılar ve başarısızlıklar da içerir. Çaba sarfedildikten sonra birçoğu önlenebilir veya giderilebilir. İnsan, doğayla mücadele ederek acıları tatlıya dönüştürmesi gerekmektedir; ancak bazı dünyanın bazı olayları önlenebilir veya giderilebilir değildir. örneğin yaşlanma. İnsan, istese de istemese de yaşlanma sürecine doğru ilerler ve ömür meşalesi giderek sönükleşir. Yaşlılığın zorluk ve güçsüzlüğü ile diğer olumsuz sonuçlar, yaşamın yüzünü solgun hale getirir. Ayrıca ölüm ve yok olma düşüncesi, varlığın sona ermesi, ayrılma ve dünyayı başkalarına bırakma gibi, insana başka türlü acılar yaşatır.

Dini maneviyat, insanda direniş gücü oluşturur ve acıları tatlıya dönüştürür. İnançlı ve manevi bir insan, dünyada her şeyin belirli bir amacı olduğunu ve acılarla karşılaşıldığında -telafi edilemeyecek olsa bile- istenen tepki verilirse, Allah tarafından başka şekillerde telafi edileceğini bilir. Bu tür bir kişiye göre ölüm ve yokluk yoktur; fani ve geçici bir dünyadan, kalıcı ve istikrarlı bir dünyaya; küçük bir dünyadan daha büyük bir dünyaya intikal ve geçiş vardır. [9]

--------------

[1]- Bakara, 25, 62, 82, 121, 137, 177, 186, 254 ve 256.

[2]- Nehcu’l Belağa, Hikmetli Sözler:146.

[3]- Nehcu’l Belağa, Hikmetli Sözler:31.

[4]- Nehcu’l Belağa, Hutbe:156.

[5]- Nehcu’l Belağa, Hutbe:176.

[6]- Nehcu’l Belağa, Hikmetli Sözler:82.

[7]- Gordon S. Wakefield, Maneviyat ve İbadetler, “Heft Asuman” Dergisi, sayı:16.

[8]- Kuleyni, Usulu Kâfi, c.2, “Ustuvau Amel vel-Mudavemet aleyhi” babı.

[9]- Murtaza Mutahhari, İnsan ve İman, s.39.