Bismillahirrahmanirrahim

İslam dininde İmam Ali (a.s) her zaman adaletin sembolü olarak anılır. Bu nedenle bu yüce imamın (a.s) bakış açısıyla yoksulluğun ortaya çıkış nedenini ve etkilerini açıklamaya karar verdik.

Yoksulluğa yönelik tutum ve algı ile kutsal İslam dini ve özellikle "Nehcü'l-Belağa" kitabının bakış açısına değinilmekte ve incelenmektedir. Fakirlik ve yoksulluk, toplumun hoş olmayan bir olgusu ve gerçeği olarak kabul edilir ve normalde insan toplumunda olmamalıdır. Bu nedenle İslam dini, yoksulluk ve sefaleti büyük felaketlerden biri ve insan toplumunun yok olmasına kadar etkisi olan bir bela olarak tanıtmış, onun kökünü toplumdan kazımayı en önemli hedefi ve gayesi yapmıştır.

Hz. Ali’nin (a.s.) bakış açısına göre, Müslüman ve gayrimüslim tüm toplum üyeleri, onurlu ve haysiyetli bir şekilde geçimlerini sağlamak için uygun bir ekonomik durumda olmalı ve böylece toplumda genel refah sağlanmalıdır. Bu nedenle İmam Ali (a.s), yoksulluk ve sefalete karşı geniş çaplı bir mücadele başlatmış ve şöyle buyurmuştur:

"Allah'ım! Beni muhtaç olmamakla onurlandır ve yoksullukla kişiliğimi lekeleme; çünkü yoksulluk büyük bir ölümdür".

Fakirlik ve Yoksulluğun Nedenleri

İslam, maddi yoksulluğu doğal olmayan bir olgu olarak kabul eder ve birçok yoksulluğun nedeni, kişilerin tembelliği ve azmidir. Hz. Ali (a.s) şöyle buyurmuştur:

"Çalışmanın getirdiği) zorluğa sabretmeyen, yoksulluğa katlanmalıdır".

Ayrıca şöyle buyurmuşlardır:

"Eşyalar çiftlendiği vakit, tembellik ve eksik çalışma çiftlenir ve yoksulluk doğar". [1]

Ayrıca plansızlık veya yanlış planlama, bireyler ve toplumlar düzeyinde yoksulluğa yol açar. Bu nedenle İmam Ali (a.s), hayatta plansızlığı ve kötü yönetimi yoksulluğun nedeni olarak kabul etmiştir. Bazı rivayetler de israfın, nimeti yok ettiğini belirtmiştir ki bu aslında bir tür plansızlık ve tüketimde ölçüyü gözetmemektir.

Elbette makro düzeyde israf daha geniş bir alanı kapsar ve ülkenin her türlü malının (kamu veya özel mülk) zayi olması veya bunlardan optimum şekilde yararlanılmaması israf olarak kabul edilir. İsraf, plansızlık ve itidal gözetmemekten dolayı yoksulluğa neden olmasının yanı sıra, günah olduğu için de yoksulluğa sebep sayılır. Ayrıca yoksulluğun bir diğer nedeni de günah işlemektir. Masumlar (a.s), günahı insanın rızkını azaltan ve yoksulluk etkenlerinden biri olarak görürler. İmam Rıza (a.s) şöyle buyuruyor:

"Şüphesiz mümin bir günah işlemeyi niyet eder ve rızkından mahrum kalır" [2]

İmam Ali (a.s) şöyle buyuruyor:

"Günahlardan sakının; zira hiçbir bela ve rızık azalması, hatta vücuttaki çizikler, yaralar, düşmeler ve her türlü musibet günahlardan kaynaklanmaktadır" [3]

Rızkı azaltan etkenlerden biri de Allah'ın nimetlerine nankörlük etmektir. Kur'an-ı Kerim bu konuda şöyle buyuruyor:

"Allah, güven ve huzur içinde olan ve kendisine bolca rızık ulaşan bir şehri örnek gösterir. Onlar Allah'ın nimetlerine nankörlük ettiler, bu yüzden Allah onlara açlık ve korku elbisesini giydirdi." [4]

Bir kimse nimete nankörlük ettiğinde, ona sahip olmaya layık değildir, Allah da rahmetini ve nimetini ondan esirger.

Yoksulluğun diğer bir nedeni de faiz yemektir. Allah, faizli muamele ve borçtan elde edilen kârın bereketini gidermiştir. Osman b. İsa, bir şahsın İmam Sadık'a (a.s) şöyle arz ettiğini nakletmiştir: "Allah, Kur'an-ı Kerim'de 'Allah faizi yok eder, sadakaları ise artırır' [5] buyuruyor. Fakat görüyoruz ki bazıları faiz yiyor ve malları görünüşte güzelleşiyor." İmam (a.s) cevaben şöyle buyurdu:

"Bir dirhem faizin insanın dinini yok etmesinden daha büyük bir yok oluş var mı? Ve eğer tövbe ederse bile malları yine de yok olur ve ortadan kalkar" [6]

Bu konuda dikkat edilmesi gereken nokta, dilenciliğin yoksulluğu artırmadaki rolüdür. Emirü'l-Müminin Ali (a.s) şöyle buyuruyor:

"Başkalarından istemek yoksulluğun anahtarıdır ve rızkı yok eder" [7]

Dünyaya ve ahirete yanlış bakış açısı da yoksulluğun diğer nedenlerindendir. Bir grup, dünya ve ahiret mutluluğunun bir araya gelemeyeceğini ve eğer öteki dünyada başarılı olmak istiyorlarsa, bu dünyada yoksulluk ve sefalet içinde yaşamaları gerektiğini sanıyor. Bunlar, “zühd” gibi değerli kavramlardan yanlış anlamlar çıkararak dünyadan yüz çevirmiş ve nimetlerini kendilerine haram kılmışlardır. Bu grup, diğer yoksulların aksine, mali imkanları olsa bile onu kullanmazlar. Bu anlayış, masumların (a.s) sözleri ve pratik yaşantılarıyla çelişmektedir. O büyükler, bu dünyanın nimetlerinden yararlanmakla öteki dünya arasında bir çelişki görmüyorlardı. İmam Ali (a.s) sık sık, dünyanın güzel bir yer olduğunu, ancak buranın daimî bir yerleşim yeri olmadığını, geçit ve konaklama yeri olduğunu bilenler için iyi bir yer olduğunu belirtmektedir. [8]

Ayrıca İmam Ali (a.s) şöyle buyuruyor:

"Dünya, ana yurt değil, yol üzerindeki bir evdir" [9]

Bazı durumlarda yoksulluğun nedeni zoraki olabilir ve birçok insanın yoksulluğunda bir rolü olmayabilir. Bu tür yoksulluğun en önemli nedenleri şunlardır: Deprem, yangın, sel, hırsızlık ve kuraklık gibi doğal faktörler, aile reisinin ölümü veya sakatlığı.

Ayrıca zoraki yoksulluğun ortaya çıkmasının en önemli nedenleri ekonomi alanında aranmalıdır ve bu nedenlerin belirtilmesindeki temel faktör, topluma hâkim olan ekonomik ilişkilerin türüdür. Sağlıksız ekonomik ilişkiler birçok insanı etkiler. Yüksek gelirli azınlık ile yoksul çoğunluk arasındaki sınıf farkını artırır. Sonunda ülke ekonomisini felç edebilir.

Bu faktörlerden bazıları şunlardır:

1-Adaletsiz gelir dağılımı:
İmam Ali (a.s) bu konuda şöyle buyurmuştur:

"Hiçbir fakir aç kalmaz; ancak bir zenginin onu engellemesiyle." [10]

2-Servetin güçlülerin ve zenginlerin elinde toplanması:
İmam Ali (a.s) bu konuda şöyle buyuruyor:

"Yüce Allah, muhtaçların yiyecek ve ihtiyaçlarını zenginlerin mallarında belirlemiştir. Dolayısıyla hiçbir fakir aç kalmaz; ancak zenginlerin onların hakkından yararlanmasıyla. Ve Allah onları bu eylemden dolayı hesaba çekecektir." [11]

3-Yöneticilerin ve valilerin servet biriktirmesi:
İmam Ali (a.s) şöyle buyuruyor:

"Gerçekten de yeryüzünün harap olması, insanların yoksulluğundan kaynaklanır. İnsanların yoksulluğu, hükümetlerinin geleceğine güvenmeyen yöneticiler tarafından malların yağmalanmasından kaynaklanır." [12]

4-Malı hapsetmek (mala cimrilik etmek):
İmam Ali (a.s) bu konuda şöyle buyuruyor:

"Cimriden şaşkınım! Kaçtığı yoksulluğa doğru koşuyor ve uğruna çalıştığı sermayeyi kaybediyor. Dünyada fakirler ve yoksullar gibi yaşıyor ama ahirette zenginler gibi yargılanıyor." [13]

5-Tekelcilik:
İmam Ali’ye (a.s) göre, yoksulluğun bir diğer nedeni de genellikle savaş, salgın hastalık vb. gibi ekonomik sıkıntıların olduğu durumlarda fiyatların yükselmesi umuduyla yapılan tekelcilik ve mal stoklamadır.

Devam Edecek…

-----------

[1]- Mizanu'l Hikme, 251.

[2]- Vesailü'ş-Şia, c.1, s.58.

[3]- Biharü'l-Envar, c.7, s.350.

[4]- Nahl, 112.

[5]- Bakara, 276.

[6]- Vesailü'ş-Şia, c. 9.

[7]- Nehcü'l-Belağa, Hikmet: 226.

[8]- Nehcü'l-Belağa, Hutbe: 223.

[9]- Nehcü'l-Belağa, Hutbe: 203.

[10]- Nehcü'l-Belağa, Hikmet: 328.

[11]- Nehcü'l-Belağa, Hikmet: 328.

[12]- Nehcü'l-Belağa, Hutbe: 209.

[13]- Nehcü'l-Belağa, Hikmet: 123.