Hudeybiye Barış Antlaşması (Arapça: ‎ صلح الحديبية); Hicretin altıncı yılında Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) ile Mekke müşrikleri arasında imzalanan barış anlaşmasıdır. Fetih suresinde de değinilen bu anlaşma Hudeybiye bölgesinde yapılmıştır.

Hac amellerini yerine getirmek için Mekke’ye doğru yola çıkan Müslümanlar, Kureyş müşriklerinin engeliyle karşılaştı. Bunun üzerine Hz. Fahr-i Kâinat Efendimiz (s.a.a) Kureyş müşriklerine bir temsilci gönderme kararı aldı ve bunun için ilk olarak Ömer b. Hattab’ı seçti. Ancak Ömer b. Hattab Mekke’de kendisini destekleyecek güçlü akrabalarının olmadığını, Kureyş’in kendisinin onlara olan şiddetli düşmanlığından haberdar olduğunu ve kendisini öldürebileceklerini söyledi. Dolayısıyla Mekke’ye gitmekten kaçındı ve Ümeyye oğullarından olan ve Kureyş’in önde gelenlerinin arasında etkin akrabaları olan Osman b. Affan’ı önerdi.[1]

Allah Resulü (s.a.a) Osman b. Affan’ı Mekke’ye gönderdi ve Mekkelileri bir kez daha niyetinden (Allah’ın evini ziyaret etmek ve sonra Medine’ye geri dönmek) haberdar etti. Elbette onlar yine kabul etmediler. Müşrikler Osman b. Affan'ın geri dönmesine izin vermediler ve bunun üzerine Kureyş’in Osman’ı öldürdüğü söylentisi yayıldı.

Osman b. Affan’ın öldürüldüğü söylentilerinin yayılmasından sonra, Hz. Nebiyi Ekrem (s.a.a) ashabını “Rıdvan Biati” olarak bilinen biat için bir araya topladı.[2] Ced b. Kays dışında Hudeybiye’de bulunan sahabelerin hepsi Allah Resulüne (s.a.a) biat etti.[3]

Bir müddet sonra Osman b. Affan’ın öldürülmediği ve Mekke’de tutuklu olduğu anlaşıldı.[4] Kureyş, Müslümanlarla barış anlaşması imzalamaları için temsilci gönderdi. Bu anlaşmayla müşriklerin diğer Araplar tarafından kınanmaması için, Müslümanların o yıl Allah’ın evini ziyaret etmeden Medine’ye geri dönmeleri ve Mekke’ye ertesi yıl gelmeleri kararlaştırıldı. Kureyş’in temsilcisi Suheyl b. Amr’dı ve İslam Peygamberi (s.a.a) onu görünce şöyle buyurdu: “Kureyş barış niyetinde olduğu için bu adamı bize gönderdi.”[5]

Tarafların, tutsakların serbest bırakılmasına ilişkin anlaşmaya varmasından sonra, Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) ve Kureyş temsilcisi arasında barış anlaşması imzalandı. Bu barışın faydalarından agâh olan Allah Resulü (s.a.a) bu anlaşmada fazla esneklik gösterdi. Suheyl b. Amr’ın isteğiyle barış anlaşmasının başından “Bismillahirrahmanirrahim” cümlesi silinerek, “Bismike Allahümme” yazılması ve aynı şekilde "Resulullah" unvanının silinerek “Muhammed b. Abdullah” yazılması, bunlardan bazılarıdır.[6]

Allah Resulü'nün (s.a.a) bu anlaşmada esnek davranması, sahabelerden bazılarının bu durumu eleştirmesine ve öfkelenmesine sebep olmuş ve hatta Hz. Peygamber (s.a.a) hakkında onlardan ağır sözler ve iğneleyici sorular işitilmeye başlanmıştı. Hz. Peygamber'e (s.a.a) sert tavır takınanlardan biri Ömer b. Hattab idi.[7] Ömer b. Hattab bu barış anlaşmasının Müslümanların küçük düşürülmesi anlamına geldiğine inanıyordu.[8] Onun bu görüş üzerine o kadar ısrarcı davranması sonucunda, Ebu Ubeyde b. Cerrah ona "Şeytan’ın şerrinden Allah’a sığın ve kendi düşünceni yanlış bil" dediği nakledilmiştir.[9]

İkinci halife Ömer’in kendisi bile, o günde Allah Resulü'nün (s.a.a) peygamberliğinden şüphe ettiğini itiraf etmiştir.[10] Ayrıca şöyle demiştir: “Ben Allah Resulü'nün (s.a.a) emrini kendi teşhisime göre reddediyordum.” [11]

Hudeybiye Barış Antlaşmasının Maddeleri

1- Halkın, huzur ve emniyet içinde yaşamlarını devam ettirmeleri için, taraflar arasındaki barış anlaşması on yıl sürecek.[12]

2- Müslümanlar, o yıl Allah’ın evini ziyaret etmeden Medine’ye geri dönecek ve gelecek yıl yanlarına sadece yolcu silahı olan kılıçlarını bulundurmak şartıyla Umre amellerini yerine getirmek için Mekke’ye gelecekler. Ancak Mekke’de üç günden fazla kalmayacaklar. Kureyş ise, o müddet içerisinde şehri boşaltacak.

3- Medine’deki Müslümanlardan Mekke’ye kaçanlar Müslümanlara iade edilmeyecek; fakat Mekke’den Medine’ye Müslüman dahi olsalar bile kaçanlar, geri verileceklerdir.

4- Diğer Arap kabilelerinden isteyen Müslümanlarla ve isteyen de Kureyş’le müttefik olmakta serbest olacaklardır.[13] Elbette bu anlaşmada Mümtehine suresinin 10. ayetinde zikredildiği gibi Mekke’den Medine’ye kaçan mümin kadınların geri verilmesi yasaklanmıştır.[14]

Hudeybiye Barış Antlaşması esasınca, Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a) ve Müslümanlar ertesi yıl (Hicri kameri yedinci yıl) Mekke’ye gitti ve Kureyş’in olmadığı üç gün boyunca orada ikamet ederek, Umre amellerini yerine getirdiler. Bu hadise "Umretu’l Kaza" olarak bilinmektedir.[15] Hudeybiye’den Medine’ye dönüş yolunda, Allah-u Teâla’nın Hudeybiye Antlaşmasını “Feth-i Mübin” (büyük fetih) olarak tanımladığı ve biat edenlerden razı olduğunu ilan ederek, Müslümanlara zafer ve ganimetler vaat ettiği Fetih Suresi Hz. Fahr-i Kâinat Efendimize (s.a.a) nazil oldu.[16]

----------------

[1]- İbn-i Hişam, c.2, s.782; İbn-i Esir, c.2, s.203.

[2]- Vakıdi, c.2, s.603; İbn-i Hişam, c.2, s.781; Taberi, Tarih, c.2, s.632.

[3]- İbn-i Hişam, c.2, s.782.

[4]- İbn-i Esir, c.2, s.203.

[5]- İbn-i Hişam, c.2, s.783.

[6]- Yakubi, c.2, s.54; Tabersi, 1417, c.1, s.371 – 372; Halebi, c.3, s.20.

[7]- İbn-i Hişam, c.2, s.783; Vakıdi, c.2, s.609 - 611; İbn-i Sa’d, c.2, s.101.

[8]- Beyhaki, Delailu’n-Nübüvvet, c.4, s.106; Zehebi, Tarih-i İslam, c.2, s.371.

[9]- Sübülü’l Huda ve’r-Reşat fi Sireti Hayri’l İbad, c.5, s.53.

[10]- Zehebi, Şemsuddin, c.2, s.371; Beyhaki, Ebubekr, c.4, s. 106; Salih-i Demeşki, c.5, s.53.

[11]- Salih-i Demeşki, Muhammed b. Yusuf, c.5, s.53.

[12]- Yakubi, c.2, s.54.

[13]- Vakıdi, c.2, s.611 – 612; İbn-i Hişam, c.2, s.784; İbn-i Esir, c.2, s.204; Yakubi, c.2, s.54.

[14]- İbn-i Hişam, c.2, s.790 - 791.

[15]- İbn-i Esir, c.2, s.227.

[16]- Vakıdi, c.2, s.617 – 623; İbn-i Hişam, c.2, s.786 - 788.