Bilim ve teknolojinin hızla ilerlediği günümüz toplumunda ahlâkî konulara eğilmenin gereği nedir?

Bunu cevaplamadan önce şu soruyu yanıtlamayı uygun görüyoruz: İnsanın ahlâkî konulara ve ahlâkî düzenin gerekliliğine önem vermesi, özel bir yer, zaman ve koşullara mı bağlıdır ve bu koşulların toplumda mevcut olmaması durumunda, artık ahlâkî konulara eğilimin zarureti kalmayacak mıdır? Yoksa bu düzen, koşullar ne olursa olsun, her birey ve toplum için bir gereklilik midir? Bilim ve teknolojide en üstün ve en gelişmiş düzeyde bulunan, bilimsel atılımlar gerçekleştiren bir toplum veya toplumlar, ruhsal arınma ve yapılanmaya, insanî ve ahlâkî erdemlerle donanmaya, ahlâkî kötülük ve rezilliklerden sakınmaya daha muhtaç değil midir?

Bu tür soruların yanıtı, insanı nasıl tanımladığımıza ve insana bakış tarzımıza bağlıdır. Acaba insan, her şeyden ve herkesten kopuk, niteliksiz ve değersiz bir varlık mıdır? İnsan, yaşamın kıyısında duran bir seyirci ve uymak zorunda olan bir varlık mıdır, yoksa bir akilin zihni gibi her şeyi anlayabilen bir varlık mıdır?[1] Veya evrenin Rabbi olan mutlak hakka ulaşmak için yaratılan ve de ilâhî hilafet ve velayet makamına layık görülen bir varlık mıdır? İnsan yüce Allah ile buluşmadıkça huzur bulabilir mi? İnsanın mutluluk, huzur ve gönül ferahlığı, ancak mutlak hakikate ulaşmakla temin edilebilir ve onun varlıksal gerçeği de bu amaçta saklıdır.

Kuşkusuz ki insan hakkındaki bu son tanım ve yaklaşım, bu güzel ve kalıcı ilâhî buluşmaya mani olan engellerin var olduğu koşullarda bile insanın ahlâkî erdemlerle kendisini donatmasını daha zaruri kılmaktadır. Bu, özellikle birey ve toplumların manevi buhranlarla çalkalandığı ve insanın kendisi hakkında şüphe ve belirsizlik yaşadığı koşullarda daha çok nitelik kazanacaktır. Şüphesiz ki modern silahların insan yararına değil, zararına ve aleyhinde üretildiği günümüzde, insanî ve ahlâkî konulara eğilimin ve de insan kerametine saygının zarureti kat kat artacaktır. Nagazaki ve Hiroşima'ya yapılanlar bunun çarpıcı örneğidir. Bu büyük cinayet, dünya siyaset alanındaki ahlâksızlıktan doğan kara bir lekedir. Bu bakımdan, günümüz toplumlarında ahlâka dayalı düzenin önem ve gerekliliği açıkça hissedilmekte ve bizzat yaşanmaktadır. Beşerî toplumların diyalog ve insanî ilişkiler kurmada ciddi sorun ve krizlerle burun buruna olduğu gerçeği göz önünde bulundurulduğunda, bu gerçek daha açık ve seçik olarak ortaya çıkacaktır.

Sonuç olarak fen bilimlerinin, teknik ve teknolojinin çok yüksek düzeydeki atılım ve ilerleyişi ile birlikte, özellikle bilim ve teknolojinin baş döndürücü hızla geliştiği dönem de dâhil olmak üzere her zaman ahlâk ilmini öğrenmenin daha gerekli olduğunu kanıtlayan deliller vardır. Sözü edilen delilleri şöyle örneklendirebiliriz:

1- Nihaî Amaca Ulaşım:

Ahlâk ilminin gayesi insanın ruhunu, insan ve âlemin yaratılışının nihaî amacından ibaret olan insanî ufukların zirvesine taşımaktır. Gerçekte inançlar, amelî hükümler, bireysel ve sosyal buyruklar gibi İslâmî ilim ve öğretilerin bütün dalları, bu amacı gerçekleştirmeye kurulmuş ve ayarlanmıştır. Bu nedenle yüce İslâm Peygamberi (s.a.a), peygamberliğinin nihaî amacının ahlâkî değerleri yüceltmek olduğunu buyurmuştur. İşte bu yüce ve eşsiz konum, ilimler arasında ahlâk ilmine öncelik verilmesini gerektirir.

Bazı ahlâk bilginlerine göre eski felsefeciler, "ilim" unvanının sadece "ahlâk"a yakıştığını bildirmiş, onu "yüce iksir" olarak nitelemiş, her ilimden önce ahlâk ilmini öğrenmiş, onu öğretmek ve yazılı hale getirmek için büyük çaba sarfetmişlerdir. Onlar, ilimseverlerin kendilerini ahlâkî erdemler süsüyle süslemedikleri müddetçe diğer ilimlerin onlara faydası olmayacağına inanmışlardır.[2] Bu yöntem daha ziyade dinî alanlarda yaygınlaştırılmış ve uygulanmıştır. Onlar, dinî ilimleri öğrenmek isteyenlere önce bir süre ahlâk öğretmişlerdir. Bunun sonrasında erdemlerle donanma yeterlilik ve liyakatini gösteren, dinî ahlâk ve eğitilerle kendisini donatanlara Arap edebiyatı, mantık, fıkıh, fıkıh metodolojisi... gibi ilimleri talim etmişlerdir. Çünkü nefs arındırılmaksızın, ahlâk erdemleriyle donatılmaksızın bu ilimlerden gereğince faydalanılmayacak veya başkalarına faydalı olunmayacaktı.

Kimliksizliğin ve maneviyat krizinin mevcut olduğu günümüz dünyasında, bilimlerin bir an olsun kötüye kullanılması durumunda, milyarlarca insanın düşünce ve hayatı tehlikeye girecektir. Eğer ahlâk olmazsa, insancıl ve değer düzeni olmazsa, toplum bir tehlikenin tehdidi altında kalacaktır. Bu nedenle bilim ve teknoloji çağında ahlâkî düzenin gerçekleşmesine eğilim koşulları daha da özelleşecektir.

2- Hayata Düzen Verme:

Dünya hayatını ıslah etmede, yaşama düzen vermede ve de bireysel, ailevi ve sosyal sorunları çözmede ahlâkın eşsiz rol ve etkisi vardır. Bu da ahlâk ilmini öğrenmenin zaruretini kanıtlayan yeterli bir delildir. Suçları önleme, toplumu yapılandırma, hatta yargı sorunlarını çözme, idarî yolsuzlukları engelleme, ailevi sorunları ortadan kaldırma, ruhsal güven ve huzur oluşturma, psikolojik boşlukları doldurma alanındaki ahlâkî ölçülerin hâkimiyetinin rolü kimseye gizli değildir. Her toplumun eğitmen ve düşünürleri, gün geçtikçe bu konuya daha çok vurgu yapmaktadırlar.

Ekonomik açılım, istihdam oluşumu, siyasi gelişim, sosyal reform, sosyal adalet bakımından istikrar, sosyal düzenin yerleşikliği, başkalarının haklarına saygı, sorumluluk yüklenme... ahlâkî erdem ve güzelliklerin hâkimiyetinin olumlu getirilerinden olup açıkça gözlemlenebilir. Çünkü ahlâk, insan gerçeğinin sadece bir alanında cereyan etmemektedir. Kuşkusuz ki ahlâk, insanın varlıksal alanlarının tümünde cari ve geçerli unsurdur ve eğer faziletlerin hâkimiyetiyle sonuçlanacak olsa, insanın varlıksal alanlarının tümünü, birey ve toplumun olgunluk ve yetkinliği yönünde harekete geçirecektir.

---------------

[1]- İlm ve Din (Bilim ve Din), İan Barbour, müt: Bahaüddin Hurremşahi (Farsça), s. 41.

[2]- Camiu's-Saâdât, Molla Mehdi Neraki, c. 1, s. 27.