…

Kelime Anlamlarının Anlaşılması

Kelam unsurlarını ve dilbilgisel yapısını tanıdıktan sonra, her bir unsurun kullanımdaki anlamını belirlemek zorunludur. Merhum Muezzi Dezfuli bu konuda şöyle diyor: "Kitap ve sünnette geçen kelimelerin anlamlarını araştırmak zorunludur. Çoğu zaman bu aşamada, lafzi müşterekliğin varlığı, belirleme yönünün gizli olması, kelimelerin köklerinin birbirine yakın olması, bazı dilbilim kaynaklarında kelimenin bulunmaması veya kelimenin kullanımının dilbilimsel, Kur'ani, hadis vb. alanlarda farklılık göstermesi nedeniyle zorluklar ve belirsizlikler ortaya çıkabilir". [1]

Bu aşamada birkaç noktaya dikkat etmek gerekir:

a)- Zihinsel alışkanlıklarımıza güvenmekten kaçınmalıyız. Bir dili bilen herkes, o dille çalışma düzeyine göre bir kelime hazinesine sahip olur. Ancak bir kelimenin zihnimizde taşıdığımız anlamdan farklı anlamları olması muhtemeldir. Bu olasılık, gerekli kaynaklara ciddi bir şekilde başvurmadan ortadan kalkmaz.

b)- Dilbilimciler ve sözlük yazarları kendi dönemlerinin kelime anlamlarını yansıttığından ve kelimelerin anlamlarının değişme olasılığı bulunduğundan, hadis araştırmacıları mümkün olduğunca Masum İmamların (a.s) zamanına ve hadis külliyatı yazarlarının dönemine yakın kaynaklardan yararlanmalıdır. Zaman içinde anlamı değişen birçok kelime vardır. Örnek olarak "Beres", "Tevil", "İrap" [2], "Hikmet", "Fıkıh" gibi kelimeleri sayabiliriz.

c)- Kelimenin doğru anlamını anlamak için kelimelerin köklerini araştırırken çok dikkatli olunmalıdır; çünkü bu farklılıklar anlamı ciddi şekilde etkiler. Örneğin [3], bir hadiste İmam Cafer-i Sadık (a.s) ashabına bir gulat (aşırı görüşlü kişi) hakkında

لا تساوروه

"Ona yaklaşmayın" anlamında tavsiyede bulunur. Bu kelime, Mutellül Ayn olabilir. Ve

سار یسور سَوْرا

"Sâre yesûru sevren" kökünden gelirse (sin harfinin fetheli (üstün), vav harfinin sakin (sessiz) olmasıyla müştak olursa), düşmanlık etmek ve karşı karşıya gelmek anlamına gelir. Bu durumda gulat olan şahsın necis olduğu bu sözden anlaşılmaz. [4]

Mahmuzu’l Ayn olur ve

سأر یسأر سُؤْرا

"Se'ere yes'uru su'ren" kökünden gelirse (sin harfinin ötresi, hemzenin sessizliği), yemek artığı anlamına gelir. [5] Bu yorumlardan her biri, hadisin anlamını tamamen değiştirebilir.

Bunun yanı sıra, bir kelimedeki harflerin harekelere de dikkat etmek gerekir; çünkü bazen bir kelimenin fiil kökündeki hareke değişikliği geçmiş veya şimdiki zamanda farklı bir anlam ifade edebilir. Bir kelime birkaç kalıp arasında müşterek olabilir; örneğin, "Taam" kelimesi, isim olarak yiyecek anlamında:

الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حِلٌّ لَّکُمْ وَطَعَامُکُمْ حِلٌّ لَّهُمْ …

"Bugün size temiz şeyler helal kılındı ve kendilerine kitap verilenler sizin yiyecekleriniz size helal, sizin yiyecekleriniz de onlara helal kılındı..." [6] ayetinde geçtiği gibi.

Aynı kelime Mastar (eylem ismi) olarak yeme anlamında:

أُحِلَّ لَکُمْ صَیْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ

"Deniz avı ve onun yiyeceği size helal kılındı" [7] ayetinde kullanıldığı gibi. Veya geçişli fiil olarak “taam” anlamında olabilir. Kur’an-ı Kerim şöyle buyuruyor:

وَلاَ یَحُضُّ عَلَی طَعَامِ الْمِسْکِینِ

"Yoksulu doyurmaya teşvik etmez" [8] ayetinde olduğu gibi. [9]

Belirtilen bu olasılıkların her birinin anlamsal farkı açıktır ve bu da olası anlamları dikkate almanın önemini iki katına çıkarır.

d)- Hadiste kullanılan müşterek kelimelere dikkat etmeli ve tüm olası anlamları göz önünde bulundurarak hadisle karşılaşmalıyız. Örneğin, "ihtilaf" kelimesi iki anlama gelir:

1- Anlaşmazlık ve gidip gelme.

اختلافُ امّتی رحمه

"Ümmetimin ihtilafı rahmettir" hadisini duyduğumuzda, zihnimiz yaygın olan anlaşmazlık anlamına yönelir. Oysa ikinci anlamın kastedilmiş olması mümkündür.

İmam Ali'ye (a.s), bazı kişilerin Hz. Peygamber'den (s.a.a) nakledilen "Ümmetinin ihtilafının rahmet olduğunu" sorulduğunda, İmam (a.s) da bunu doğruladı. Râvi şöyle sonuç çıkarıyor: O halde, onların birliği ve ittifakı azaptır. İmam (a.s) şöyle buyurdu:

لَیسَ حیثُ تذهبُ و ذَهبوا اِنَّما ارادَ قولَ اللّه عزّ و جلّ: فَلَوْلاَ نَفَرَ مِن کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طَآئِفَهٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فِی الدِّینِ وَلِیُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ.

"Sizin ve onların zannettiği gibi değil. Allah'ın şu sözünü kastetmiştir: 'Müminlerin tamamı toptan savaşa çıkmamalıdır. O halde her gruptan bir topluluk dinde derinleşmek ve döndüklerinde kavimlerini uyarmak için geri kalmalıdır'. [10] İmam, onlara, Allah'ın Resulü'ne (s.a.a) gitmelerini ve ondan ilim öğrenmelerini, sonra da kavimlerine geri dönüp öğrendiklerini onlara öğretmelerini emretti. Allah'ın, onların farklı şehirlerden gelmesini istemesi, Allah'ın dininde farklılık olmasından değildir; zira din birdir. [11]

Bu aşamayı başarıyla atlatmak için yararlı yollardan biri, Garibu’l-Hadis kitaplarına başvurmaktır. Bu konuda pek çok kitap yazılmıştır. Bunlardan en iyisi, daha önceki uzmanların deneyimlerini içeren İbn Esir'in "en-Nihaye fi Garibi'l-Hadis" kitabıdır.

Daha önce de belirtildiği gibi, hadisin verildiği dönemin kullanım anlamlarına ulaşmak çok önemlidir ve zaman içinde meydana gelen değişimlerden sakınmak gerekir. Bu amaca ulaşmak için, Masum İmamların (a.s) zamanında veya onlara yakın zamanda yazılmış metinlerde düşünmek oldukça yol göstericidir.

2) Hadisin Cümle Yapısı

Bu aşamada cümlenin dilbilgisel yapısının belirlenmesi gereklidir. Örneğin hangi kelimenin özne (mübteda) ve hangi kelimenin yüklem (haber) olduğunun tespit edilmesi gerekir. Bu aşama önceki aşamalar gibi hadisin anlaşılmasında son derece önemli bir rol oynar; çünkü fâil ile mef'ûl veya mübteda ile haberin ayırt edilmemesi durumunda hadisin anlaşılması mümkün değildir.

Bahsedilen aşamaları geçtikten sonra şunu söyleyebiliriz: Araştırmacı hadisin kullanım anlamına ulaşmış olabilir, ancak Masum İmamın (a.s) kastını yakalayamamış olabilir. Çünkü sözün kullanım anlamı ile söyleyenin muradı arasında zorunlu bir bağlantı yoktur. Söyleyen, çeşitli nedenlerden dolayı sözünün kullanım anlamından farklı bir anlam kastetmiş olabilir. Örneğin:

1- Sözü mutlak şekilde söyleyip özel bir anlam kastetmek,

2- Başka bir yerde ipucu bırakmak,

3- Mutlak ifade edip mukayyet (sınırlı) anlam kastetmek,

4- Durumsal ipuçlarından anlaşılan bir takkiye (gizleme) ile konuşmak.

Bu olasılık karşısında şu soru ortaya çıkar: Hadisin gerçek anlamını nasıl keşfedebiliriz? Bu amaçla bazı kurallar vardır ve en önemlileri şunlardır:

Rivayetin Çıkış Yönünden Emin Olmak

Şia, hayatının büyük bir bölümünde sert muhaliflerle karşı karşıya kaldığından, varlığını sürdürebilmek için gizlenmeye ve "takkiye" (çekingenlik) yönteminden yararlanmak zorunda kalmıştır.

Pek çok durumda İmamlar (a.s), elverişsiz toplumsal şartlar nedeniyle gerçek hükmü açıklamayı ne kendileri için ve ne de Şia toplumu için uygun bulmamışlar ve mecburen başka bir hüküm beyan etmişlerdir. Bu tür rivayetlerin kullanım anlamı, İmam’ın (a.s) gerçek maksadını yansıtamaz.

Devam Edecek…

--------

[1]- Muhammed Ali Muezzî Dezhfûlî, Miftahü'l-Tahkik, s. 8.

[2]- Geçmişte "Beres" kelimesi cüzzam benzeri bir hastalığı ifade ederdi ve bugün sadece deri pigmentlerinin işlevsiz hale geldiği, tehlikesiz bir hastalığı ifade eder. "Te'vil" hakkında bilgi için, bkz. Seyyid Muhammed Hüseyin Tabatabai, El-Mizan, c. 3, s. 27, satır 12. "İrab" hakkında bilgi için, bkz. Muhammed Kazım Şakir, "Kur'an Araştırmaları", c. 3, s. 51.

[3]- Merhum Muezzî Dezhfûlî bu örneğe işaret eder.

[4]- Bkz. Şeyh Muhammed Hasan Necefî, Cevahirü'l-Kelam, c. 6, s. 51. Bazı "Recal-i Keşî" nüshalarında "Musaviretuhu" yerine "Muşaviretuhu" yazılı olduğuna dikkat edin. (Şeyh Tusî, "Recal-i Keşî", no. 1004 ve 1010.)

[5]- Muhammed Ali Muezzî Dezhfûlî, Miftahü'l-Tahkik, s. 2526.

[6]- Bu kelime aynı zamanda "Buğday" anlamına da gelmektedir ki ayette yer alan olasılıklardan biridir. (Maide, 5)

[7]- Maide, 96.

[8]- Maun, 3.  

[9]- Muhammed Ali Muezzî Dezhfûlî, Miftahü'l-Tahkik, s. 11.

[10]- Tövbe, 122.  

[11]- Muhammed Bakır Meclisî, Biharü'l-Envar, c. 1, s. 228; Şeyh Hur Amulî, Vesailü'ş-Şia, c. 27, s. 140.