Bismillahirrahmanirrahim

Din ahlâkının konusu sadece insanın kendisi ile ilişkisi midir, yoksa insanın Allah ile insanın insan ile ve insanın tabiat ile ilişkisini de mi içerir?

İnsan, hiçbir şeyle ve hiçbir kimse ile ilişki ve bağı olmayan, her şeyden kopuk bir varlık değildir. İnsanın bu dünyadaki diğer varlıklarla organik veya mekanik ilişkisi vardır.[1] Kopması imkânsız bu ilişki, insanın yaşam çarkının dönmesi için kaçınılmazdır ve aynı zamanda insanî ilişkileri genişletme ekseninde karşılıklı etkileşimi yansıtır. insana yüklenen sorumluluk ve yükümlülüklerin anlamlı ve gayeli olduğunu gösterir. Buna göre insanın kendisiyle ilgili sorumlulukları ve yapması gerekenler olduğu gibi tabiatla, diğer insanlarla ve yüce Allah ile ilgili sorumluluk ve yükümlülükleri de vardır.

İnsan, gelişimi ve canlılığı bağlamında suya, havaya ve yemeğe... muhtaç olması bakımından kuşkusuz ki bunlarla doğal bir ilişkisi ve bağı vardır. Bu açıdan hatta doğayı koruma alanında da sorumlulukları vardır.

İnsanın diğer insanlarla ilişkisi alanında bazı etkenler vardır ki bunlar, sosyal hayata güç katar. Bu etkenlerin bazıları şunlardır:

1- Cinsel içgüdü:

Bu, insanın önemli içgüdülerinden olup, bireyin karşı cinse eğilim göstermesine neden olur. Böylece karşıt cinse ilgi duyar; ona yakınlaşır; onunla arasında bir bağ kurar ve bunun neticesinde de büyük toplumun ana öğesi ve çekirdeği olan küçük aile toplumunu tesis eder. İnsan bu durumda, büyük ve küçük ailenin üyelerine karşı sorumluluklarını yerine getirmelidir.

2- İnsancıl duygular:

İnsanın doğası öyle şekillendirilmiştir ki diğer insanlarla yakınlık ve ülfet kurmak ister.

3- Akıl:

İnsanların maddî ve manevi ihtiyaçlarını temin etmek ve böylece zorlukları aşmak için yardımlaşma ve dayanışma içinde olmak aklın yolu ve gereğidir. [2]

İnsanların birbirleriyle bireysel, sosyal, siyasal, kültürel, etik ve bilimsel ilişki kurmaları yadsınamaz bir gereklilik olduğuna göre, bu ilişkilerin akıl ve mantıkla uyumunu sağlayacak bir dizi kural ve kanunlar gereklidir. Bu istek ve gereksinim insanın yapısında olduğu için din, bu ilişkileri tanımlayıcı ve açıklayıcı, yöntemlerini belirleyici ilke ve dayanakları insana sunmuştur. İnsanın bu ilke ve dayanaklara uymasıyla toplum olgunluk, yetkinlik ve yüceliş için elverişli bir zemine sahip olacaktır. Bu nedenle İslâm dini, insanlar arasındaki bu ilişkiyi kabullenmekle birlikte, onlara yön vermek için sosyal değerlere hâkim ilkeleri de göz önünde bulundurarak, kural ve kanunlar öngörmüştür. Böylelikle toplum yüce değer ülkülerine ulaşabilecektir.

Sosyal İlişkilerde Değer İlkeleri:

1- Adalet:

Sosyal ilişkilere yön verme alanında Kur’an ayetlerine dayanarak bu değer ilkelerinden faydalanılabilir. Bir insanın sosyal hayattaki ve toplumun maslahatlarını temin etme alanındaki etkisi oranında sosyal hayatın sonuçlarından yararlanması aklın gereğidir. İşte bu, adalet ilkesidir. Bir insan, nasıl ve ne oranda başkalarının yükünü yükleniyorsa, başkaları da aynı oranda onun yükünü yüklenmelidir. Adaletin gerçek ve hakikati budur. Kur’an-ı Kerim bu önemli ilkeye tavsiye ederken şöyle buyurmaktadır:

“Allah size, ...insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder.” [3]

2- İyilik ve hayırseverlik:

Toplumlardaki eksiklikleri giderme ve yoksunlukları ortadan kaldırma alanında iyilik ve hayırseverlik ruhiyesi çok önemli bir etkendir. Bu nedenle yüce Allah, adaletle birlikte hayırseverliği de buyurmuştur:

“Muhakkak ki Allah, adaleti, iyiliği... emreder.” [4]

3- Manevi maslahatların maddî maslahatlara önceliği:

İslâmî görüşte dünya, ahiretin mukaddimesidir ve ahiret eğilimi, dindar insanların özelliklerinden biridir. Dindar insanlar açısından maddiyat, manevi makamlar kazanmak ve olgunlaşmak için bir araçtır. Bu nedenle de maddî çıkarlar ile manevi çıkarların çatışması durumunda maneviyata öncelik ve önem verilmelidir. İyilik ve hayırseverlik ilkesi, birçok anlaşmazlıkların ve çekişmelerin ortadan kaldırılmasında çok faydalıdır. [5] Din ahlâkı, insanın tabiat ile kendisi ile ve diğer insanlar ile ilişkisinin niteliğine ve bu alandaki yasaların gözetilmesine vurgu yaptığı gibi, bütün ilişkilerin temeli ve değer noktası olan Allah ile ilişkiye çok önem vermiştir. Çünkü insanın gönül huzuru ve bâtıni erinci ancak bu ilişki sayesinde temin edilebilir.

“Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah'ı anmakla huzur bulur.” [6]

İnsan hayatının güzelliği, bu ilişkinin sağlamlaştırılmasında ve sarsılmazlığında saklıdır. İnsan hayatına canlılık ve güzellik veren, insanın yaşama sevincini canlandıran şey de insanın yüce Allah'a inancıdır. Bu inanç, yüce Allah'ı tanımakla güçlenir. Bu marifetin ve tanımanın kalıcı meyvesi sevgidir; şükür, kulluk ve ibadet de bu ölümsüz sevginin değerli eserleridir.

Kısacası din ahlâkı, insanın (kendisiyle, tabiatla, başkalarıyla ve yüce Allah ile) ilişkileri alanında hem nitelik ve hem de nicelik bakımından bir takım özel ölçü ve kıstaslar belirlemiştir. [7]

--------------

1- Bilim ve Din, İan Barbour, müt: Bahaüddin Horremşahi (Farsça), s. 42, 71, 375.

2- Muhammet Taki Misbah Yezdî, Kur’an Açısından Toplum ve Tarih, s. 3 ve 11; Muhammet Taki Misbah Yezdî, Kur’an’da Ahlâk, c. 3, s. 93-116; Murtaza Mutahharî, Toplum ve Tarih.

3- Nisâ, 58.

4- Nahl, 90.

5- Muhammet Taki Misbah Yazdi, Kur’an’da Ahlâk, c. 3, s. 39-48.

6- Ra'd, 28.

7- Muhammet Taki Misbah Yezdî, Kur’an’da Ahlâk, c. 3, s. 39-48; Rıza Ramazani, Din ve Ahlâkı Alanında İlişkiler.