Cevap: Bazı kimselerin kendilerini boşlukta hissetmelerinin sebebi hedefsizlikten kaynaklanır. Masumlardan gelen bir rivayette şöyle buyrulur: “İnsanlar altın ve gümüş madenleri gibidir”(1); insanlar altın ve gümüş madenleri gibi kendi içlerinde cevher yetiştirir. Elbette insan, dış âlemden pahalı şeylerin toplanıp korunduğu müze gibi değildir. İnsan içinde cevher yetiştiren deniz gibidir:

Deniz gibi kendi sermayen ol

Kendi eksikliğinden varlığın için faydalan(2)

Denizdeki cevherlerin hepsini yine denizin kendisi yetiştirmiş ve kimse denize dışarıdan bir şey atmamıştır. İnsan her denizden daha derin ve her okyanustan daha engin bir varlıktır. Cevher yetiştirebilecekken neden boşluk içinde olduğunu hissetsin ki? İnsanın boşluk hissi, dünya ve dünyayla alakalı şeylerin anlamsız görülmesinden kaynaklanır. Birinin gidip diğerinin onun yerine geçmesi, dünya makamının kalıcı olmayışı ve anlamsız oluşunun işaretidir.

------------

(1)el-Kâfi, c. 8, s. 177.

(2)Külliyat-ı Nizami Gencevi, c. 1, Sefer name, s. 654.