اِنَّما بُعِثْتُ لِاُتَمِمَّ مَکارِمَ الاَخْلاقِ

Ben ahlaki mekarimi tamamlamaktan başka bir amaç için gönderilmedim.

Veyahut merhum Meclisi’nin “Biharu’l Envar” adlı eserinde o hazretten rivayet ettiği gibi:

عَلَیْكُم بِمَكارِمِ الاَخْلاقِ فَانَّ اللهَ بَعَثنی بِها وَ اِنَّ مِنْ مِکارِمِ الاَخْلاقِ اَنْ یَعْفُو عَمَّنْ ظَلَمَه وَیُعْطی مَنْ حَرَمَه وَ یَصِلَ مَنْ قَطَعَهُ وَ اَنْ یَعُودَ مَنْ لایَعُودُه

Sizlere düşen görev ahlaki mekarimdir ki gerçekten de Rabbim beni onun için gönderdi ve O, ahlaki mekarimden ötürü kendisinden kopanın günahından vazgeçer ve mahrum ettiği kimseye geri gelir ve O’ndan kopanla birleşir ve O’na geri gelmeyene geri gelir.

Bu açıklamadan anlaşılması gereken konu, ahlaki mekarim ve insani ahlakın ne olduğu ve iyi huylu olmakla farkını bilmektir.

“Mekarim”, “Mekrime” nin çoğuludur ve “mekrime” sözcük kökü itibarıyla keremli olandır. Genelde içinde bir nevi hoşgörü ve büyüklük bulunduran iyi amele denir ve bir başka tabirle fevkeladeliği olan ameldir. Nitekim büyüklerin harikulade ve mucizevi işlerine de “keramet” denir.

Ancak ahlak mehasini ve iyi huylu olmak, normalde iyi terbiye görmüş insanlarda bulunması gereken orta derecede bir ahlaktır. Gerçi bu da önemli ve fazilet doludur ama her ne olursa olsun, ahlaki mekarim düzeyinde özelliklere ve yüceliğe sahip olamaz. Bu yüzden İslam Peygamberi’nden (s.a.a) şöyle rivayet edilir:

اَلخُلْقُ الحَسَنُ لا یُنزَعُ اِلاّ مِنْ وَلَدِ حَیْضَةٍ اَوَ وَلَدُ زَنْتَةٍ

Ancak ahlak mekarimi, adının nefis kerameti, kerimane huy, büyüklük ve kahramanlık gibi özelliklerin koyulması gereken şeydir ve herkesin işi değildir. Nitekim Hz. Ali’den (a.s) şöyle rivayet edilir:

اَحْسَنُ الاَخْلاقِ ما حَمَلَکَ عَلَی المَکارِم

En iyi ahlak, seni mekarime zorlayandır.

Ve bazen bundan da bir derece üstündür ve o da kimse size iyilik ve ihsan etmediği halde sizin insani ahlak ve göreviniz icabı ona iyilik etmenizdir; eğer bir sorunu varsa, onu çözmeye çalışmanızdır; eğer bir haceti varsa, hacetini yerine getirmenizdir ve esasen bu duygu her insanda vardır ki eğer bir mağdur görürse, ona yardım etmeye çalışır. Ünlü şair Sadi’nin dediği gibi insanoğlu bir bütünün parçalarıdır ve eğer bir parça zor durumdaysa, diğer parçalar buna dayanamaz ve hemen yardıma koşar ve eğer biri başkalarının acılarına karşın acı duymaz ise, ona “insanoğlu” diyemeyiz.

Ama tüm bunlardan daha da üstün olan ve ahlaki mekrime ve nefs kerametine ulaşan ve “ahlaki mekarim” olarak adlandırılan durumdur. Bunu bir nevi kahramanlık olarak adlandırmak da mümkündür. Bu durumda biri size kötülük etmiş ve sizi rahatsız etmiştir ki siz de hayvani huyunuz ve hatta İslami insani hakkınız icabı, ona aynı şekilde karşılık verebileceğiniz yerde, ona iyilik ve ihsan etmeniz; intikam almak yerine onun kötülüğünü affetmenizdir.

Kur’an-ı Kerim’in tabirine göre:

اِدْفَعْ بِالَّتی هِیَ اَحْسَنُ الَسِیئّة

Büyük üstad merhum şehid Mutahhari “Ahlak Felsefesi” adlı eserinde, “Tabii Fiil ve Ahlaki Fiil” başlıklı bölümde ahlak mekarimi ile ilgili çok ilginç bir araştırma sunuyor ve burada Sahife-i Seccadiye’nin “Mekarimu’l Ahlak” duasının bir bölümünü aktararak, İmam Seccad’dan (a.s) şöyle naklediyor:

اَلّلهُمَّ صَلِّ عَلی مَحَمَّدٍوَ آلِ مُحَمَّدٍوَ سَدِّدْنی اُعارِضَ مَنْ غَشَّنی بِالنُّصحِ

Ey Rabbim! Muhammed’e ve Al-i Muhammed’e selam gönder ve bana benimle zahirde dostluk eden ama gerçekte bana kötülük edenlere nasihat etme tevfikini inayet eyle.

وَ اَجْزِیَ مَنْ هَجَرنی بِالْبِرّ

Ey Rabbim! Bana, beni bırakanlara iyilik ve ihsan ile cezalandırma tevfiki inayet eyle.

وَ اُثیبَ مَنْ حَرَمَنی بِالْبَذْلِ

Ey Rabbim! Bana, beni mahrum bırakanlara onlara bağışta bulunarak mükafatlandırma tevfiki inayet eyle.

وَاُکافیَ مَنْ قَطَعَنیِ بِالصِّلَةِ

Ey Rabbim! Bana, benimle sıla-i rahimi ve sıla-i dostluğu kesenlerle onlarla birleşerek mükafatlandırma tevfiki inayet eyle.

وَ اُخالِفَ مَنْ اغْتابَنِی اِلی حُسْنِ الذِّکْرِ

Ey Rabbim! Bana, benim gıybetimi edenlere arkalarından iyilik ederek karşı çıkma tevfiki inayet eyle.

وَ اَنْ اَشْکُرَ الْحَسَنَةَ وَ اُغْضِیَ عَنِ السَّیِّئَةِ

Ey Rabbim! Bana insanların iyiliklerine şükretme ve kötülükleri görmezden gelme tevfiki inayet eyle.

Daha sonra Hoca Abdullah Ensari’den şu cümleyi aktarıyor:

Kötülüğe kötülükle karşılık vermek köpekliktir; iyiliğe iyilik etmek hamallıktır; kötülüğe iyilikle karşılık vermek Hoca Abdullah Ensari’nin işidir.

Ve merhum Muhaddis Kummi’nin tabiriyle:

Resulullah’ın (s.a.a) ahlak ve sıfatlarını yazmak, birinin deniz suyunu bir kova ile boşaltmasına veya güneşi küçük bir delikten sarayına sokmaya çalışmasına benzer………….

Ayetullah Seyyid Haşim Resuli Mahallati