Bismillahirrahmanirrahim

Cevap: Önce şu noktayı hatırlatalım ki Allah’ın ispatı konusunda onlarca felsefi delil ve metot mevcuttur ki İslam filozofları tarafından kelam ve felsefe ile ilgili eserlerde açıklanmıştır. Bu alanda inceleme yapmak için İbn-i Sina’nın Eş-Şifa ve El-İşarat, Hace Nasiru’d-Din Tusi’nin Şerh-u Tecrid-il İtikat, Molla Sedra’nın El-Esfar, Hadi Sebzevari’nin Şerh-i Manzume ve Allame Tabatabai’nin Nihayetu’l-Hikme adlı eserlerine müracaat edilebilir.

Bu kaynaklarda zikredilen en önemli delillerden birisini aşağıda açıklamaya çalışacağız:

Bu delil Ehl-i Beyt Mektebinin büyük filozofu Molla Sadra Şirazi’nin Hareketi cevheri (cevherde -tözde- hareket) teorisidir.

Açıklama: Zaman kavramı herkesçe bilinen bir kavramdır. Genelde biz maddi varlıkları ve hadiseleri zamanla tanımlarız; bir maddi varlık veya hadisenin diğerinden önce veya sonra olduğunu söyleriz. Örneğin bin yıl önce yaşamış olan bir şahısla yüz yıl önce yaşamış olan veya şimdi yaşamakta olan bir başka şahsın arasındaki zaman farkını göz ardı etmeyerek bin yıl önce yaşamış olanın zaman yönünden diğer şahıslardan önce olduğunu söyleriz. Ve bu öncelik ve sonralığın bir varsayım olmayıp gerçek bir sıfat olduğunu kesin olarak biliriz. Şimdi soru şudur ki acaba maddi varlıklarla ilgili bu öncelik ve sonralık ve belli bir süreçte olma sıfatı neden ve nereden kaynaklanıyor?

Bazıları zaman kavaramı için basit bir yorum sunmaya çalışırlar; onlara göre zaman kavaramı yerin, güneşin etrafına dönmesinden kaynaklanır? Oysa bu yeterli bir açıklama değildir; çünkü buna göre eğer yer, güneşin etrafına dönmeyecek olursa maddi varlıklar için söz konusu olan süreç ve birinin diğerinden öncelik ve sonralığı diye bir özellik kalmayacaktır. Hâlbuki hiç şüphesiz maddi her varlık belli bir süreçte var olmakta ve biri diğerinden öncelik ve sonralık özelliğini taşımaktadır. Başka bir ifadeyle yerin hareketi olsun olmasın maddi varlıklar zaman sürecine tabidirler. Yerin, güneş etrafına dönmesi bu süreci ölçmek için kullanılan bir birimden başka bir şey değildir.

İşte bu konu üzerinde iyice düşündüğümüzde anlarız ki zaman kavramı maddi varlıkların kendisinden kaynaklanan bir gerçektir. Yani gerçekte tüm maddi varlıklar her an için bir oluşum içerisindedirler; yani her an yok olup yeniden var olmaktadırlar; aynen bir elektrik akımı sonucu lambanın yanması gibi. Nasıl lambanın yanar vaziyette kalması için sürekli elektrik akımına ihtiyacı var ise, maddi varlıklar da varlıklarını sürdürebilmeleri için her an yüksek alemden gelen varlık feyzine ihtiyaç duymaktalar. İşte bu sürekli oluşum sonucu biz, zaman kavramını maddi varlıklardan ediniyoruz. Bu konu üzerinde düşünmek, bizlerin ve tüm maddi varlıkların her an için yüksek alemden gelen feyizle varlığımızı sürdürdüğümüz gerçeğine götürür.