Soru: Kur'an-ı Kerim'in bir çok yerinde geçen "Heva" kelimesi hakkında açıklama yapar mısınız?

Cevap: Muhterem kardeşim, "Heva" kelimesi, lügatta istek, arzu, tutku anlamında kullanılır. Kur'an ve hadis ıstılahında ise, insanın nefsinde olan ve sürekli olumlu cevap ve doyum bekleyen garize ve içgüdülerin adıdır. Bunların insanda olduğu, hatta olması gerektiği bir gerçektir. Gazap, sevgi, şehvet, mal-mülk sevgisi, evlat sevgisi, ana-baba sevgisi, yeme içme sevgisi vs. bunlar kontrol edilir ve sadece Allah-u Teâlâ'nın koyduğu sınırlar dahilinde, istekleri karşılanırsa, insanın hayatında çok önemli pozitif ilerlemelere vesile olurlar. Zaten insanda olmalarının da ana hedefi budur. Ama eğer kontrol edilmez ve her istedikleri sınırsız bir şekilde yerine getirilirse, o zaman negatif bir konum kazanır ve ilerleyerek, insanı kendi esaretine alırlar. Kur'an'ın tabiriyle hatta insanın ilahı konumuna bile gelebilirler.

"Kendi istek ve tutkularını (hevasını) ilah edineni gördün mü? Şimdi ona karşı sen mi vekil olacaksın?" [1]

Yine şöyle buyurmaktadır: "Şimdi sen, kendi hevasını ilah edinen kimseyi gördün mü?.." [2]

Bu garizeleri insana veren Allah, onların kontrol yollarını da insana öğretmiştir. Bu kontrol mekanizmasının en önemli unsuru, insana verilen akıl nimetidir. Tabi salt akıl, tek başına yeterli değildir. Zira bir çok zaman akıl, garize ve hevaların şiddetli baskısı karşısında iflas edip, etkisini kaybediyor veya aldanabiliyor. Bu yüzden aklın yardım ve desteğe ihtiyacı vardır. İşte bu desteği Allah-u Teâlâ gönderdiği peygamberler ve kitaplar vasıtasıyla sağlamaktadır. Bu yüzden hadislerde, peygamberler “dış” ve akıl da “iç hüccetler” olarak nitelendirilmişlerdir. Evet, peygamberler, davetlerinin iki boyutu olan "müjdeleme" ve "korkutma" eylemleriyle (ilahi azaptan korkutarak ve rızayı ilahi ve cennet nimetleriyle müjdeleyerek), insanların bu kontrolü hakkıyla sağlamalarına yardımcı olmaya çalışıyorlar.

Evet, insanların kendilerini kontrol etmeleri ve saadeti yakalamaları için, korku ve ümit iki önemli unsurdur. Bu yüzden Kur'an da bu hakikati şöyle özetlemiştir: "Artık kim taşkınlık edip, azarsa,* Ve dünya hayatını seçerse,* Hiç şüphesiz cehennem onun yerleşeceği yerdir.* Kim de Rabbinin makamından korkar ve nefsi "heva"dan sakındırırsa,* Artık hiç şüphesiz cennet de onun yerleşeceği yerdir." [3]

Bu oldukça uzun bir bahistir. Fakat biz bu kadarıyla yetinip, kutsi bir hadisi de aktararak cevabı noktalamak istiyoruz:

İmam Muhammed Bâkır (a.s) Hz. Resulullah'tan (s.a.a) şöyle nakletmiştir: Allah-u Teâlâ buyuruyor ki: "İzzetime, celalime, azametime, kibriyalığıma, nuruma, ululuğuma ve makamımın yüceliğine andolsun ki herhangi bir kul kendi hevasını (istek ve arzularını) benim isteklerime tercih ederse, işini perişan ederim; dünyasını ona hakikatinden uzak ve aldatıcı bir şekilde gösteririm ve kalbini dünyasıyla meşgul ederim; (bütün çabalarına rağmen) o dünyadan mukadder kıldığımdan fazlasını da ona vermem.

Ve izzetime, celalime, azametime, kibriyalığıma, nuruma, ululuğuma ve makamımın yüceliğine andolsun ki herhangi bir kul benim isteklerimi, kendi hevasına (istek ve arzularına) tercih ederse, meleklerim mutlaka onu korur; gökler ve yer onun rızkına kefil olur ve her tüccarın ticareti sırasında ben onun yanında olurum ve dünya ona doğru gelir, o dünyayı istemediği halde." [4]

Kur'an-ı Kerim'de bu kelime 10 yerde tekil ve 17 yerde de çoğul olarak kullanılmıştır ki bunların hepsinde kontrolden çıkan ve insanı esir alan hevadan bahsedilmektedir.

Tekil olarak kullanıldığı ayetler:

Nisa, 135; Sad, 26; Necm, 3; Naziat, 40; A'raf, 176; Kehf, 28; Ta-ha, 16; Furkan, 43; Kasas, 50 ve Casiye, 23.

Çoğul olarak kullanıldığı ayetler:

Maide, 48-49-77; En'am, 56-119-150; Casiye, 18; Bakara, 120-145; R'ad, 37; Mu'minun, 71; Kasas, 50; Rum, 29; Şura, 15; Muhammed, 14-16; Kamer, 3.

-------------------

[1]- Furkan, 43.

[2]- Casiye, 23.

[3]- Naziat, 37-40.

[4]- Usul-u Kâfi, c. 2, s. 335.