Bismillahirrahmanirrahim

Bu yazıda helal yatırım yöntemleri ile yüksek riskli veya şüpheli işlem türleri arasındaki farkın anlaşılmasına yardımcı olmak ve böylece bilinçli bir şekilde yatırım yolunun seçilmesi amaçlamaktadır.

Kripto para dünyasına girmek, yalnızca grafik okumayı veya işlem tekniklerini öğrenmekle sınırlı değildir. Bu alanın şer’î (dini-hukuki) yönleri de son derece önemlidir. Fıkhî açıdan bu mesele, fiyat dalgalanmalarının aşırı olduğu, yasal düzenlemelerin net biçimde belirlenmediği ve dijital varlıkların mahiyetinin şeffaf olmadığı durumlarda hassasiyet kazanır. Bu tür belirsizlikler, bir işlemin “ğarar” (aşırı risk ve muğlaklık), kumar veya “riba” (faiz) kapsamına girmesine neden olabilir.

Şiî merci-i taklitler (dini otoriteler) bu meseleleri, İslam hukukunun temel ilkeleri olan faizin yasaklanması, kumarın haram kılınması ve “ğarar”dan (aşırı belirsizlik veya aldatmadan) sakınma esasları çerçevesinde ele almışlardır.

Ayetullah Hâmeneî, İslam İnkılabı Rehberi olarak, bugüne kadar kripto para işlemlerine dair genel bir haramlık hükmü ilan etmemiş; ancak tüm işlemlerin İran İslam Cumhuriyeti’nin yasaları ve resmî düzenlemeleri çerçevesinde yapılması gerektiğini vurgulamıştır. Bununla birlikte, kredili satış, katmanlı işlemler ve vadeli sözleşmeler” gibi belirli işlem türleri hakkında önemli “şer’î” (fıkhî) uyarılar bulunmaktadır ve bunlara dikkat edilmesi tavsiye edilir.

Kredili Satış: Mülkiyet Olmadan İşlem ve Kumar Şüphesi

Kredili satış, satıcının işlem anında sahip olmadığı bir varlığı satmayı üstlendiği ve daha sonra belirli bir tarihte bu varlığı temin edip teslim etmeyi taahhüt ettiği işlem türüdür. Fıkıh açısından bir işlemin caiz ve meşru sayılabilmesi için, tarafın “gerçek mülkiyete sahip olması” ve “malların tesliminin mümkün olması” gerekir.

Kripto para piyasalarında ise, kredili satış genellikle, kişinin elinde olmayan bir dijital varlığı satması ve daha sonra fiyat düşerse, aynı varlığı daha düşük veya daha yüksek bir fiyattan satın alarak teslim etmesi ve bu farktan kâr veya zarar etmesi biçiminde gerçekleşir.

Günümüz fakihlerinin fetvalarına göre, eğer bir işlem sadece fiyat dalgalanmaları üzerine tahmin yürütmekten ibaretse ve gerçek bir mülkiyet ile teslim gerçekleşmiyorsa, bu tür işlemlerde “ğarar” (aşırı belirsizlik veya aldatma) ve kumar şüphesi taşır. Bu durumda elde edilen kazanç, yalnızca “şansa dayalı kazanç” veya “kayıp olasılığı” üzerine kuruludur ve şer’an (dini olarak) haram sayılır.

Başka bir ifadeyle, bu tür işlemler “yüksek risk ve belirsizlik” temeline dayandığından, “İslam’da mal ile oynanan kumar” hükmüne benzer niteliktedir.

Katmanlı İşlemler: Faiz mi, Faydasız Borç mu?

Katmanlı işlemler (Leverage), yatırımcının “gerçek sermayesinden daha büyük hacimli işlemler” yapmasına imkân tanıyan bir sistemdir. Bu sistemde, yatırımcı elindeki sermayenin katları kadar işlem gücü elde eder ve bu ek finansman genellikle aracı kurum veya borsa (platform) tarafından sağlanır.

Eğer yatırımcıya verilen bu kredi, herhangi bir faiz veya kâr beklentisi olmaksızın, yani tamamen faydasız bir borç (karz-ı hasen) şeklinde verilmişse ve vade sonunda yalnızca aynı miktarda borç geri ödeniyorsa, bu tür bir işlem şer’an caiz (dinen meşru) kabul edilir.

Ancak uygulamada, çoğu aracı kurum veya borsa, bu tür kredilendirmelerde belirli bir faiz veya komisyon talep etmektedir. Bu durum, açık biçimde “riba” (faiz) kapsamına girmekte ve İslam şeriatında kesin olarak haram sayılmaktadır.

Ayetullah Hâmeneî ve diğer müçtehitler (dini otoriteler) bu konuda açıkça, her türlü faizli işlemden kaçınılması gerektiğini vurgulamışlardır. Dolayısıyla, faiz veya garanti edilmiş kâr ödemesi içeren katmanlı işlemler, fıkhî açıdan gayrimeşru (haram) kabul edilir.

Vadeli İşlemler ve Fiyuçers Sözleşmeleri: Gerçek Piyasa mı, Sadece Tahmin mi?

Vadeli işlemler (Fiyuçers), kripto para piyasalarında da yaygın olarak kullanılan bir yatırım yöntemidir. Bu işlemlerde asıl konu, sözleşmenin gerçek bir alım-satım işlemi olup olmadığı veya sadece fiyat tahmini (spekülasyon) temeline dayanıp dayanmadığıdır.

Eğer vadeli işlem sözleşmesi, belirli bir tarihte gerçek bir mal veya dijital varlığın teslimini ve fiilî mülkiyet değişimini içeriyorsa, İslam fıkhı bu tür bir sözleşmeyi geçerli (sahih) sayar. Böyle bir durumda, işlem ticaretin meşru bir biçimi olarak değerlendirilir.

Ancak “sürekli vadeli işlemler” veya “türev sözleşmeleri” (değeri başka bir varlığa örneğin döviz, emtia, hisse, faiz oranı vb. dayanan finansal sözleşmeler) gibi formlarda, işlem genellikle gerçek bir varlık alım-satımı olmaksızın, yalnızca fiyat dalgalanmalarına dayalı kâr veya zarar tahmini üzerine kuruludur. Bu tür işlemler, fıkhî bakımdan ciddi şüphe taşır ve kumar olma ihtimali oldukça yüksektir.

Bu tarz sözleşmelerde kazanç, gerçek mülkiyete değil, sadece fiyat hareketlerini doğru tahmin etmeye bağlıdır. Dolayısıyla, bu yolla elde edilen gelir dinen meşru (helal) sayılmaz.

Yüksek Riskli Piyasalarda Helal Kazanç Ölçütü

Şiî dünyasının önde gelen müçtehitleri ve merci-i taklitleri, dijital para piyasaları hakkında genel olarak ihtiyatlı ve titiz bir tutum sergilemişlerdir. Onların en temel vurgusu, İran İslam Cumhuriyeti’nin yasal düzenlemelerine riayet edilmesi, işlemlerin şeffaflık ve kesinlik esasına dayanması, ayrıca “riba” (faiz), kumar ve “ğarar” (belirsizlik) içeren her türlü faaliyetten kaçınılması yönündedir.

Özetle ifade etmek gerekirse, kripto para işlemleri, eğer gerçek mülkiyete dayalı, fiilî bir alım-satım mahiyetinde yapılırsa ve bu süreçte faiz, kumar benzeri riskler veya aşırı belirsizlik (ğarar) bulunmazsa, şer’î (dini-hukuki) açıdan meşru ve caiz kabul edilir.

Buna karşılık, “faize”, “kumara” ya da “belirsizliğe” dayanan her türlü işlem ise, haram ve yasak hükmündedir.

Bu ilkelerin gözetilmesi, kripto para piyasalarındaki yatırım ve faaliyetlerin hem akıl ve sağlam ekonomi ilkeleriyle uyumlu, hem de ahlaki ve İslami fıkha uygun şekilde yürütülmesini sağlar.

Ebulkasım Şekurî