Hamd Allah'a ki ilktir, ondan önce bir ilk yoktur; sondur, ondan sonra bir son yoktur. Gözler onu görmekten, tahayyüller (vehimler) onu nitelemekten âcizdir. Kudretiyle yaratıkları örneksiz olarak yarattı; dileği doğrultusunda onları icat etti. Sonra onları irade ettiği yola koydu; sevgisi yolunda ilerleyebilmelerini sağladı. Öne geçirdiğini ertelemeye, ertelediğini önce geçirmeye güçleri yetmez. Onlardan her bir ruh için de paylaştırılmış belli bir rızk tayin etti. O, birine çok rızk verdi mi kimse onu azaltamaz; birine de az verdi mi kimse onu çoğaltamaz. Sonra onların her biri için hayatta vakti belirlenmiş bir ecel, sınırları çizilmiş bir süre koydu. Her geçen gün adım adım ona doğru ilerlemekte, her geçen yıl ona daha bir yaklaşmaktadır. Süresi dolunca da vadettiği bol sevapla ödüllendirmek ya da sakındırdığı azapla cezalandırmak üzere ruhunu kabzeder. "Kötü işler yapanları yaptıklarıyla cezalandırır; iyi işler yapanları da en güzel mükâfatla ödüllendirir." (Necm, 31) Adaleti bunu gerektirmektedir. İsimleri kutsal, nimetleri açıktır! "O, yaptığından dolayı sorgulanmaz, bilâkis onlar sorgulanırlar." (Enbiyâ, 23) Hamd Allah'a ki, eğer kullarına, ardı arkası kesilmeyen iyilikler ve açık seçik bol nimetler karşısında hamdetmeyi öğretmemiş olsaydı, nimetlerinde tasarruf ederler, ama ona hamdetmezlerdi; rızkından bol bol yararlanırlar, ama şükretmezlerdi. Böyle olunca da insanlık sınırlarından çıkar, hayvanlık seviyesine düşerlerdi. O zaman da yüce Allah'ın Kur'an'da nitelendirdiği kimselerden olurlardı: "Onlar, hayvanlar gibidirler; hatta yolca daha şaşkındırlar." (Furkan, 44) Hamd Allah'a ki, kendisini bize tanıttı; şükrünü bize ilham etti; rabliği gereği ilim kapılarını yüzümüze açtı; kendisini ihlâs ile birlememize kılavuzluk etti; ilhattan (Allah'ı inkâr) ve emrinde kuşkuya kapılmaktan bizi uzak tuttu. Öyle bir hamd ki, onunla kendisine hamdeden kullarının arasında yer alalım ve rıza ve affını kazanma yarışında herkesten öne geçelim. Öyle bir hamd ki, berzah karanlıklarını bize aydınlatsın; kabirden çıkarılmayı bize kolaylaştırsın; "herkesin kazandığıyla cezalandırılacağı, kimsenin zulme uğramayacağı" (Casiye, 23), "hiçbir dostun, dostuna bir şey kazandıramayacağı ve hiçbir yerden yardım göremeyecekleri" gün (Duhan, 41) tanıkların durduğu yerlerde mekânlarımızı şereflendirsin. Öyle bir hamd ki, bizden en yüce İlliyyun'a, "Allah'a yakın olanların gördüğü ve amellerin sayılıp yazıldığı kitaba" (Mutaffifîn, 20-21) yükselsin. Öyle bir hamd ki, gözler fal taşı gibi açıldığında onunla gözlerimiz aydın olsun; çehreler siyahlaşınca onunla yüzlerimiz ak olsun. Öyle bir hamd ki, onun sayesinde Allah'ın acıklı ateşinden salıverilip Allah'ın ikram dolu komşuluğunu kazanalım. Öyle bir hamd ki, onunla mukarrep meleklerle boy ölçüşelim ve zevali olmayan keramet yurdunda mürsel peygamberlerle birlikte olalım. Ve Hamd Allah'a ki, yaratılışın güzelliklerini bizim için seçti; temiz rızkları bizim için çıkardı; verdiği güçle bizi bütün yaratıklarından üstün kıldı. Böylece, kudretiyle bütün yaratıkları bize boyun eğmekte; izzetiyle bize itaat etmekteler. Ve hamd Allah'a ki, kendisinden başka kimseye bizi muhtaç kılmadı. O hâlde, nasıl ona hamdetmeye güç yetirebilir; ya da ne zaman şükrünü yerine getirebiliriz?! Hayır; kesinlikle hiçbir zaman! Ve hamd Allah'a ki, bizde açılma ve kasılma araçları bıraktı; bizi hayat esintileriyle faydalandırdı; bizde çalışma uzuvları meydana getirdi; temiz rızklarla beslenmemizi sağladı; fazlıyla bizi zengin etti; nimetiyle bizi sermaye sahibi kıldı. Sonra itaatimizi ölçmek için bize birtakım emirler yöneltti; şükrümüzü sınamak için bizi birtakım şeylerden sakındırdı. Ama biz onun emrettiği yoldan çıktık, sakındırdığı şeylerin içine daldık. Ancak o, bundan dolayı bizi hemencecik cezalandırmadı; alelacele bizden intikam almaya kalkmadı. Aksine, bir lütuf olarak rahmetiyle bize mühlet verdi; şefkatiyle sabır ve hazımla (tövbe edip) dönmemizi bekledi. Ve hamd Allah'a ki, bize tövbe yolunu gösterdi; onun lütuf ve fazlı olmasaydı, kesinlikle buna hak kazanamazdık. Şimdi eğer onun fazlından bir tek bu tövbeyi sayacak olsak, hakkımızdaki sınavının fevkalâde güzel, bize yönelik ihsanının çok büyük, üzerimizdeki lütfunun çok yoğun olduğunu görürüz. Oysa bizden öncekiler [örneğin İsrail Oğulları] hakkında tövbe hususunda böyle bir sünneti (kuralı) yoktu. Bakınız; gücümüzü aşan yükümlülükleri omuzlarımızdan kaldırmış; yalnızca güç yetirebildiğimiz şeylerle bizi yükümlü kılmış; bizden, kolay olandan başka bir şey istememiş; böylece hiçbir kimseye herhangi bir bahane ve mazeret bırakmamıştır. Dolayısıyla içimizden helâk olan, (bu kadar kolaylıklara rağmen) ona muhalefet edendir; saadete eren ise, ona rağbet edendir. Ve hamd Allah'a; meleklerinden ona en yakın olanının, yaratıklarından katında en değerli olanının ve indinde kendisine hamdedenlerin en beğenileninin ona hamdettiği bütün hamdlarla, onu övdüğü bütün övgülerle. Öyle bir hamd (ve övgü) ki; Rabbimizin bütün yaratıklarına olan üstünlüğü gibi, diğer bütün hamdlardan üstün olsun. Sonra, bize ve geçmiş gelecek bütün kullarına olan her bir nimetinin yerine, ilminin kuşattığı bütün şeylerin sayısıca ve o nimetlerin her birinin yerine kat kat fazlasıyla, kıyamet gününe kadar ardı arkası kesilmeksizin ebedî olarak ona hamdolsun. Öyle bir hamd ki, erişilecek sınırı, sayılacak adedi, ulaşılacak sonu ve bitecek süresi olmasın. Öyle bir hamd ki, bizi onun itaati ve affına kavuştursun; rızasını kazanmamıza vesile olsun; mağfiretini elde etmemize yarasın; bizi cennetine götürsün; azabından, gazabından korusun; ona itaat etmemize destek, isyan etmemize engel olsun; hakkını eda edip belirlediği vazifeleri yerine getirmemize yardımcı olsun. Öyle bir hamd ki, sayesinde saadetli dostlarının arasında saadete erelim ve düşmanlarının kılıçlarıyla şehit düşenlerin arasında yer alalım. Hiç şüphesiz, o, nimetlerin velisidir; hamdın (övgünün) yegâne sahibidir.