Bismillahirrahmanirrahim

Soru: Ruh, nefs ve akıl hakkında kafama takılan şu sorulara cevap vermenizi istirham edeceğim?:

1- Ruh nedir?

2- Ruhların yaratılışı nasıldır?

3- Acaba ruhlar bedenlerden önce mi yaratılmıştır?

4- İnsanların ruhları birbiriyle farklı mı? Örneğin Peygamberler ve imamların ruhlarıyla başkalarının ruhları arasında bir fark var mı?

5- Acaba hayvanlar ve bitkilerde de ruh var mıdır? Onlarınkiyle insanlarda bulunan ruhlar arasında bir fark var mı?

6- Ruh ve nefs aynı şey mi?

Cevap: Saygıdeğer kardeşim, çok ağır sorular sormuşsunuzdur. Elbette bendeniz bu gibi sorulara kesin cevaplar verebilecek durumda değilim. Ancak kendi kapasitemizde cevaplamaya çalışırsak şöyle diyebiliriz.

1- Ruhun hakikatinin ne olduğu malum değildir. İslam filozof ve bilginleri çoğunlukla ruhların madde ötesi varlıklar olduğunu söylemektedirler ki böyle de olması daha doğrudur. Ancak bu madde ötesi varlıkların hakikati nedir? Bunun da kesin ve bilimsel bir tanımı yapılmamış, sadece özellikleriyle tanımlanmaya çalışılmıştır. Genellikle maddi varlık; mekânı, hacmi, ağırlığı ve zamanı olan varlık diye tanıtılır. Madde ötesi varlık ise bütün bu özelliklerden soyut bir varlık olarak tanımlanmaktadır. Onun has özelliklerinden ise ilmin özü olmak, değişmezlik, yani değişim üstü ve zaman üstü olmak zikredilmektedir. Elbette madde ötesi varlıklar ise ikiye ayrılmaktadır:

a) Maddeden büsbütün bağımsız olan varlıklar.

b) Fiil açısından maddeye muhtaç olan varlıklar.

Biz insanların ve keza bütün canlıların ruhları bu ikinci kısım madde ötesi varlıklardandır. Yani bizim ruhlarımız, fiil açısından (ki hareket etmek, duymak, görmek, bilmek ve benzeri şeylerdir) bedenden ibaret olan maddeye muhtaçtır ve ölüm ile bu maddi bedenden bu açıdan da bağımsız hale gelmektedir. Melekler gibi tam anlamda bağımsız olan madde ötesi varlıklar ise kendi fiillerinde bir maddeye muhtaç olmayan varlıklardır.

2- 3- Ruhların yaratılışı da ihtilaflı bir konudur. Bu konuda üç görüş var âlimler arasında. Bir görüşe göre ruhlar önceden yaratılmış ve ruhlar âlemi veya zer âlemi diye bilinen yerde onlardan ahit alınmış ve her kes orada verdiği ahde ve kabulüne göre bu dünyada yaşamaktadır. Kur'an'da geçen "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" Şeklindeki İlahi hitap ve ruhların "Evet" diye cevap vermeleri burada gerçekleşmiştir. Bazıları cevaplarında samimi, bazıları ise yalandan evet demişlerdir. 

İkinci görüş şudur ki öyle bir âlem yoktur. Ruhlar bedenlerle birlikte eş zamanlı, ama ayrı olarak yaratılmakta ve bedenlere dâhil edilmektedir.

Üçüncü görüşte de ruhlar âlemi diye bir âlemin olmadığı düşüncesi hâkimdir. Bu görüşe göre ruhların yaratılışı bedenle birlikte ve iç içe cismani olarak başlamakta, ama ilerledikçe, tekâmül ettikçe bedenden soyutlaşmakta ve beden öldükten sonra da tecerrüd hayatına ama bu sefer, (Berzah âlemine ait ve şekli cismani bedenine benzeyen) latif bir misali bedenle devam etmektedir.

İkinci ve üçüncü görüşe sahip olanlar Kur'an'daki söz konusu soru ve cevaba (kalu-bela) gelince diyorlar ki bu fıtri bir olaydır. Yani Allah-u Teâlâ insanları öyle bir şekilde yaratmıştır ki eğer onlardan "Ben sizin Rabbiniz değil miyim" diye sorulursa, "Evet" cevabı verirler. Yani insanlar asaleten tevhid fıtratı üzere yaratılmışlardır. Tabi her görüşün kendine göre delilleri vardır. Fakat onları açıklamak uzun sürer.     

4- Hadislerden anlaşılan ruhların arasında ve hatta onların özünü oluşturan ham maddeleri arasında farklılığın oluşudur. Bu açıdan peygamberlerin ve imamların ruhlarının daha temiz nurlardan yaratıldığına dair hadisler mevcuttur. Belki de bu farklılık, Allah-u Teâlâ’nın insanların geleceğine dair sahib olduğu ilme dayanmaktadır. Nitekim Ehl-i Beyt imamlarından gelen Nüdbe duasında peygamberlerin ve imamların dünyaya gelmeden bile seçilmiş olmalarının sırrının onların ahitlerine vefa edeceklerinin Allah-u Teâlâ tarafından önceden bilinişine bağlanmaktadır. Velhasıl bu husus da çok ince bir husustur. Ancak şu kesindir ki, insanların ruhlarının farklı oluşu veya olmayışı asla Allah'ın adaletiyle çelişmemekte ve Allah hiçbir kuluna verdiğinden fazla yük yüklememekte ve verdiğinden fazlasıyla sorumlu tutmamakta ve hiçbir kimseyi hak etmediği makama gereksiz olarak getirmemekte ve hiçbir kimseye hak ettiğinden fazla ceza vermemektedir.

5- Hayvanlar ve bitkilerde de ruh vardır. Ancak onların ruhlarının dünya âlemine yansıyan boyutu insanın ve keza cinlerin dünya hayatına yansıyan boyutundan çok farklıdır. Bu açıdan da onlar insanın ve cinnin sorumluluğundan muaf tutulmuşlardır. Ancak kıyamet gününde her şey daha canlı ve natık olacaktır.

6- Nefis ile ruh bir varlıktır. Nefis ruhun bedenle beraber olduğu süredeki istekler boyutudur.[1]