Nehcü’l Belağa hakkında şerh, ta’lik, tercüme ve bir çok ilgili kitaplar yazılmış; çeşitli dünya dillerine tercüme edilmiştir. Bir çok alim tarafından bazı bölümleri şerh edilmiş; şiir diliyle ifade edilmiş; hakkında müstedrek kitapları yazılmış; lügatleri açıklanmış; seçmeler yapılmış; kelimelerinin anlamı izah edilmiş ve kaynakları belirtilmiştir. Bütün bu hususlarda bir çok eser kaleme alınmış ve henüz de alınmaktadır. Evet, canlı olmak, sürekli parlamak ve bilginlerin dikkatini çekmek budur.

Nehcü’l Belağa’yı merhum Muhaddis Nuri, Seyyid Muhsin Emin, Merhum Şeyh Abdulhüseyin Emini, Merhum Hacı Şeyh Ağabozorg Tahrani (Razi), Seyyid Abduz-Zehra Hatip Hüseyni ve benzeri bir çok ünlü alim de detaylı olarak şerh etmiştir.

Merhum Şeyh Tahrani, tercüme ve şerh hususunda 147 eserden söz etmektedir.[1] Ama o sadece Şiilerin yazdığı eserleri zikretmiştir. Dolayısıyla da “ez-Zeria” kitabının diğer ciltlerinde özel isimlerle yazılmış olan bazı şerhleri hesaba katmamıştır. Merhum Emini 81 şerh saymış,[2] Seyyid Abduz-Zehra Hatip ise 143 şerh, tercüme ve açıklama zikretmiştir.[3] İbn-i Ebil Hadid’in “Şerh-i Nehcü’l Belağa” kitabına yazılmış olan beş açıklama, eser gibi Nehcü’l Belağa’nın bazı şerhlerine yapılan açıklamaların yanı sıra, eğer bir kimse bütün bu mecmuaları toplayarak birleştirirse, şüphesiz ki 250 den yukarı çıkmaz. Elbette bunlar arasında 20 cildi bulan eserler de vardır. Şerh-i Ho-i ve Şerh-i İbn-i Ebi’l Hadid gibi.

Şeyh Nuri, Nehcü’l Belağa’yı şerh eden ilk kişinin Beyhaki olduğunu ifade etmektedir.[4] Muhaddis Kummi’yi de “el-Künye ve’l Elkab” adlı kitabında bu görüşü kabul etmiştir.[5] Bizzat Beyhaki de şöyle söylemiştir: “Benden daha önce hiç bir alim Nehcü’l Belağa’yı şerh etmemiştir.”

İbn-i Ebil Hadid ise, Nehcü’l Belağa’yı şerh eden kimsenin Kutb-u Ravendi olduğunu söylemektedir.[6]

Hakeza “Riyazu’l Ulema” kitabının sahibi de bu görüşü kabul etmiştir. Ama hiç şüphe yok Seyyid Razi’nin çağdaşı olan Ali b. Nasır’ın, “A’lam-u Nehcü’l Belağa” kitabı Nehcü’l Belağa hakkında yazılan ilk kitaptır. Seyyid Muhsin Emin ise, onun “el-Mearic fi Şerh-i Nehcü’l Belağa” adlı bir kitabı olduğunu da ifade etmektedir.[7] Şimdi de zahiren Ehl-i Sünnet ve’l Cemaat’tan olan (kalplerini Allah daha iyi bilmektedir) ve Nehcü’l Belağa’yı şerh eden bazı alimlerin adını zikretmek istiyoruz:

1- Muhammed b. Amr, “Fahr-u Razi” adıyla tanınmış ve hicri 606 yılında vefat etmiştir. Kıfti’nin “Tarihu’l Hukema” kitabında dediği üzere şerhi yarım kalmıştır.

2- “İbn-i Ebi’l Hadid” adıyla tanınan Abdulhamid b. Muhammed Mutezili Medayini ise, 656 yılında vefat etmiş ve şerhini dört yıl sekiz ayda bitirmiştir. Bu şerh oldukça kapsamlı tam ve hatta mevcut şerhlerin en iyisinden sayılmaktadır. Hatta bazı Şia alimleri ise, onun kitabına özet eserler yazmışlardır: İkd’un-Nezid, Selasilu’l-Hadid ve er-Red-i Ali b. Ebil Hadid gibi.

3- Yazarının sadece bazı Ehl-i Sünnet alimleri olduğu belirtilen ve Astane Kütüphanesinde bulunan “en-Nefais fi Şerh-i Nehcü’l Belağa” adlı kitap.

4- “Mutevvel İrşad” ve “Tehzibu’l Mantık” kitaplarının sahibi olan ve hicri 792 yılında vefat eden Molla Saduddin Taftazani Şafii.

5- Keşfu’z-Zunun kitabında yer aldığı üzere, hicri 922 yılında ölen Kıvamuddin Yusuf b. Hasan Kazi-i Bağdadi.

6- Sahihi Buhari’ye şerh yazan ve hicri 650 yılında ölen lügat ve hadis alimlerinden olan Hasan b. Muhammed Sagani Hanefi.

7- Hicri 1322 yılında ölen Mısır Müftüsü Şeyh Muhammed Abduh.

8- Muhammed Abduh’un şerhini, İbn-i Ebi’l Hadid’in şerhinden eklerle nakleden Muhyiddin Hayyat.

9- El-Ezher Üniversitesinin Edebiyat fakültesi öğretim üyesi Muhammed Muhyiddin.

10- Nehcü’l Belağa’nın zor kelimelerini şerh eden Üstat Muhammed Hasan Nail Mersefi, Talik eseri hicri 1328 yılında Mısır’da basılmıştır.

11- Muhammed Ebul Fazl İbrahim. Şerh-i iki cilt olup hicri 1383 yılında Daru İhyaİ’l Kütübi’l Arabiyye’de basılmıştır.

Sünni veya Şii bütün bu alimlerin hepsi de yazdıkları kitapların ön sözünde, “Nehcü’l Belağa” kitabının Hz. Ali’nin (a.s) sözleri olup, Seyyid Razi tarafından bir araya getirildiğine kesin bir şekilde inandıklarını dile getirmişlerdir. Hatta Şeyh Muhammed Abduh, Nehcü’l Belağa’nın içindeki kelimelere dayanmakta ve bunlarla lügat ehli aleyhine deliller getirmektedir. 195. hutbenin içinde yer alan bazı cümleler hakkında edebiyatçıların yanıldığını ve Hz. Ali’nin (a.s) sözünün hüccet olduğunu dile getirmiştir.

-------------

[1]- ez-Zeria, c. 14, s. 112- 155

[2]- el-Gadir, c. 4, s. 186- 192

[3]- Mesadir-i Nehcü’l Belağa, s. 1, s. 247- 329

[4]- Müstedrek, c. 3, s. 326

[5]- Mesadir-i Nehcü’l Belağa, c. 1, s. 248

[6]- a.g.e, s. 248

[7]- a.g.e. s. 249