Kadir gecesi, mübarek ve önemli bir gecedir. Kur'an'ın nassıyla ramazan ayının içindedir. Cevaba geçmeden önce soruyu açmak gerekir. Yani soruyu soran kişi çokluktan neyi kastediyor? Bu soru hakkında birkaç ihtimal olabilir:

1- Acaba Kadir gecesi, Ramazan ayının özel amelleri olan 19, 21 ve 23. geceleri mi (yani 18, 20 ve 22. günlerin geceleri), yoksa bu gecelerden yalnız biri midir?

2- Acaba Kadir gecesi, bir kere o da Hz. Resulullah'ın (s.a.a) zamanında mı gerçekleşti, yoksa birçok kereler tekrarlandı mı? Eğer birçok kere tekrarlanmışsa, bu tekrar Hz. Resulullah’ın (s.a.a) zamanında mı oldu, yoksa o hazretten (s.a.a) sonra da gerçekleşir mi? 3-Acaba Müslümanların yaşadığı şehirlerin ufuklarının farklı olması ve kameri ayların ilk gününün farklı olması Kadir gecelerinin de farklı olmasına neden olur mu? Yani bir ülkede Ramazan ayının başlangıcı örneğin Salı günü ise, bir başka ülkede Çarşamba günü oluyor ve sonuçta ayın son on günün geceleri de bu iki ülkede fark ediyor. Bu durumda ayın 23. gecesi (22. günün gecesi) bazı ülkelerde bir gün erken olacaktır. Dolayısıyla Kadir gecesi belli bir gece olmayacaktır. Böylece her birinin kendi Kadir gecesi olacak ve Kadir geceleri çoğalacaktır.

Birinci ihtimalin cevabı: Kur'an'ın nassıyla kadir gecesi Ramazan ayındadır[1] ve bir geceden de fazla değildir. Çünkü Allah-u Teâlâ “Şüphe yok ki biz onu kadir gecesinde indirdik.”[2] diye buyuruyor; Kadir gecelerinde (çoğul) diye değil. Fakat çeşitli nedenlerden dolayı o gecenin hangi gece olduğu bize açıklanmamıştır.[3]

19, 21 ve 23. gecelerden (18, 20 ve 22. günlerini sonraki güne bağlayan geceler) yalnız biri Kadir gecesi olduğu için, “Kadir gecesi derk edilebilsin” diye bu gecelerde uyumamak tavsiye edilmiştir.[4] Rivayetlerde üç gece belirlenmişse[5] bunun nedeni kulların işini kolaylaştırmak içindir. Yani son on gece yerine üç geceden biri olduğu açıklanmıştır.

İkinci ihtimalin cevabı: Kur'an-ı Kerim ve Ehl-i Beyt (a.s)'a göre Kadir gecesi Hz. Resulullah’ın (s.a.a) zamanında vardı ve aynı şekilde devam etmektedir.

“O gece melekler ve Ruh, takdir edilen her iş için Rabbinin izniyle inerler.”[6] ayetindeki “inerler” yüklemi muzari fiili (geniş zaman) olup, melekler ve Ruhun devamlı Kadir gecesinde indiklerini bildirmektedir.[7]

Yine Kadir gecesi hakkında olan “O gecede ayrılır, takdir edilir her hükmolunan şey.” [8.1] ayetindeki “ayrılır” yüklemi muzari (geniş zaman) olarak gelmiştir. Muzari, Arapçada o fiilin devamlı ve sürekli gerçekleştiğini gösterir. Ehl-i Beyt'den (a.s) gelen rivayetler de bu konuyu vurgulamaktadır. İmam Muhammed Taki (a.s) şöyle buyuruyor: “Ali (a.s), İbn-i Abbas'a şöyle buyurdu: Kadir gecesi her yılda vardır. Bu gecede bir yılın işleri nazil olur.”[9]

Hz. Resul-i Ekrem (s.a.a), Ebuzer'in (r.a) kadir gecesi hakkında sorduğu soruya şöyle cevap buyurdular: “Bu gece kıyamete kadar vardır.”[10]

Ehl-i Sünnet âlimleri de Kadir gecesinin aynı şekilde devam ettiği görüşündedirler.[11]

Üçüncü ihtimalin cevabına geçmeden önce belirtmek gerekir ki, Kadir gecesinin İslam kültüründe kendisine özgü özelliklerinden dolayı büyük bir önemi vardır. O geceyi ihya etmek ve ona önem vermek hakkında birçok rivayet nakledilmiştir.

Örneğin Seyid b.Tavus “İkbal” adlı değerli eserinde Hz. Resulullah'ın (s.a.a) şöyle buyurduğunu rivayet eder: Musa (a.s) dedi ki: 'İlahi, sana yakın olmayı istiyorum.' Allah-u Teâlâ buyurdu: 'Benim yakınlığım kadir gecesinde uyanık kalanlaradır.' Arz etti: 'İlahi rahmetini istiyorum.' Allah-u Teâlâ buyurdu: 'Benim rahmetim, kadir gecesi fakirlere rahmedenleredir.' Arz etti: 'Allah’ım! Kurtuluş istiyorum; ateşten kurtuluş.' Allah-u Teâlâ buyurdu: 'Bu, kadir gecesinde istiğfar edenler içindir.' Arz etti: 'Allah’ım! Rızanı istiyorum.' Allah-u Teâlâ buyurdu: 'Benim rızam, kadir gecesi iki rekât namaz kılan içindir.'[12]

Kadir gecesinin özelliklerinden biri Kur'an'ın tefsirinin, meleklerin ve Ruh'un Allah'ın velisine nazil olmasıdır. Bu gecenin ibadetinin bin ayın ibadetinden üstün olması,[13] bir yılın işlerinin takdir edilmesi de Kadir gecesine özgüdür.[14]

Ancak buradaki asıl soru şudur: Şehirlerin ufuklarının farklı olmasından dolayı bütün bu özellikler değişik şehirlerde yaşayanlar için tekrarlanır mı?

Kur'an'ın nassı ve rivayetlerin zahiri Kadir gecesinin bir geceden fazla olmadığını, Veliyullah ve Masum İmam’a (a.s) ait olan şeylerin belli bir gecede gerçekleştiğini göstermektedir. Yani meleklerin Allah’ın yeryüzündeki hüccetine (Peygamber veya masum imam’a) nazil olması ve işlerin takdir edilmesi belirlenmiş bir gecede gerçekleşmektedir.

Allah-u Teâlâ şöyle buyuruyor: “O gece melekler ve Ruh… inerler.”[15] Kur'an'ın nüzulü da bu gecededir: “Şüphe yok ki biz onu kadir gecesinde indirdik.”[16]

Rivayette şöyle gelmiştir: Bu gecede bir yılın işleri nazil olur.[17]

Kadir gecesi için söylenen bütün faziletleri derk etmek için, insanın vazifesine amel etmesi yeterli olabilir.[18] Yani Ramazan ayının ilk günü delillerle sabit olursa, Kadir gecesi de belli olacaktır. Tabi bu geceyi ihya etmek, amellerini yerine getirmek kesinlikle karşılıksız kalmayacaktır ve Kadir gecesini ihya edenlerin sevabını alacakları ümit edilir; hatta o gece Kadir gecesi olmasa bile.[19] Elbette Ramazan ayının son on gecesinin ihya edilmesi tavsiye edilmiştir. Bu İslami sünnetin nedeni, Kadir gecesini derk ettiğimizden emin olmamız içindir.    

Acaba, kadir gecesinin gündüzü de gecesi gibi aynı fazilete sahip midir? Her ne kadar meleklerin Allah'ın yeryüzündeki velisine nüzulü gibi olaylar Kadir gecesinde gerçekleşse de Kadir gecesinin gündüzü de gecesi gibi değer ve fazilete sahiptir.[20]

Merhum Şeyh Abbas Kummi mübarek Ramazan ayının 23. günün amelleri bölümünde şöyle buyuruyor: Bu gecelerin gündüzlerinin de hürmeti tutulmalıdır. İbadet ve dua edilmeli, Kur'an okunmalıdır. Zira muteber hadislerde Kadir gecesinin gündüzünün de gecesi gibi faziletli olduğu belirtilmiştir.[21]

------------

[1]- “Ramazan ayı bir aydır ki Kur'an bu ayda indirildi” ayeti ile “Şüphe yok ki biz onu kadir gecesinde indirdik” ayeti yan yana getirildiğinde bu ortaya çıkmaktadır.

[2]- Kadir, 1.

[3]- Allah-u Teâlâ bazı şeyleri bazı şeylerin içinde gizlemiştir: Kadir gecesini gecelerde, kıyametin vaktini vakitlerde, İsm-i A'zam’ı isimlerde, duanın icabet saatini çeşitli saatlerde, ilahi rızayı bütün itaatlerde ve evliyalarını bütün kullarının içinde gizlemiştir. Bunu, “insanlar bütün geceler de Kadir gecesini arasınlar; bütün vakitlerde günahlardan sakınsınlar; bütün insanlara saygı göstersinler ve bütün itaatlerde Allah'ın rızasını arasınlar” diye yapmıştır.

[4]- Allah Resulü (s.a.a) ve Masum İmamlar (a.s) Ramazan ayının son on gününün gecelerini uyumaz ve ibadetle meşgul olurlardı. Elbette Allah Resulü (s.a.a) ve Masum İmamlar (a.s), Kadir gecesini biliyorlardı. Onların (a.s) bu geceleri ihya etmelerinin sırrı başkalarına öğretmek veya daha başka bir şey olabilir.

[5]- Süfyan b. Semt “Kadir gecesi olma ihtimali olan geceler hangi gecelerdir?” diye İmam Sadık'tan (a.s) sorduğunda, İmam (a.s) şöyle buyurdu: “19, 21 ve 23. geceler (18, 20 ve 22. günün geceleri).” Ekber Dehgani, Tefsir-i Nesim, s.465, Kum, İntişarat-ı Harem, 83. Baskı.

[6]- Kadir, 4.

[7]- Tefsir-i Numune, c.27, s.185.

[8]- Duhan, 4.

[9]- Muhammed Kummi Meşhedi, Tefsir-i Kenzu’d-Dakaik, c.14, s.359, Vezaret-i İrşad.

[10]- Muhammed Kummi Meşhedi, Tefsir-i Kenzu’d-Dakaik, c.14, s.359, Vezaret-i İrşad.

[11]- Fahr-u Razi, Tefsir-i Kebir, c.32, s.29, Daru’l İhya, Beyrut.

[12]- İmam Humeyni, Adabu’s-Salat, s.333, 4. baskı, Müessesse-i Tanzim ve Neşr-i Asar-ı İmam.

[13]- Muhammed Hüseyin Tabatabai, el-Mizan, c.20, s. 332, Camiay-ı Müderrisin.

[14]- Daha fazla bilgi için bkz: İbn-i Arabi, Ahkâmu’l Kur'an, c.4, s.1961, Daru'l Ma'rife

[15]- Kadir, 4.

[16]- Kadir, 1.

[17]- Muhammed Kummi Meşhedi, Tefsir-i Kenzu’d-Dakaik, c.14, s.359, Vezaret-i İrşad.

[18]- Bu üçüncü ihtimale başka cevaplarda verilmiştir. Örneğin: Tefsir-i Numune, c.27, s.193'de şöyle yazar: Gece, dünyanın bir yarısının gölgesinin diğer yarısına düşmesiyle meydana gelir. Ve biliyoruz ki, bu gölge dünyanın dönüşüyle birlikte hareket etmektedir. Bir dönüş yirmi dört saatte tamamlanır. Bu yüzden Kadir gecesi, gecenin, dünyanın etrafında bir kere tam dönüşüyle gerçekleşir. Yani yirmi dört saatlik karanlık, dünyanın tümünü kapladığı zaman o Kadir gecesi gerçekleşir. Başlangıcı ise bir noktadan başlar ve başka bir noktada biter. Bu şekilde ufukların farklılığından dolayı Kadir gecesinin çokluğu meselesi de hallolmuş olur.

[19]- Rivayetlerde bu müsamahayı ortaya koyan deliller vardır. Örneğin Hişam b. Salim, İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle buyurduğunu rivayet eder: 'Biri falan amel veya filan iş şu zamanda yapılırsa şu kadar sevabı olduğunu duysa ve ona amel etse, sonra öyle olmadığını ve kendisine ulaşan rivayetin yanlış olduğunu anlasa yine de o sevap ona verilir; hatta amelin gerçekte (zaman ve mekân gerçeğinde) sevabı olmasa bile. (Seyid Kazım Mustafavi, el-Kavaid, s.96, Camiay-ı Müderrisin).

[20]- “Kadir gecesi her senede vardır ve gündüzü de gecesi gibidir.” (Şeyh Tusi, Tehzibu’l Ahkâm, Nesim-i Rahmet tefsiri, s.473'den naklen. Şeyh Tusi'nin bu istinbatı onun şahsi istinbatı değildir. Onu Masum İmam'dan (a.s) nakletmiştir.)

[21]- Mefatihu’l Cinan, s.389, İntişarat-ı Lokman yayınları.