“Zekat” kelimesi, mümin kimsenin fakirlere vermek üzere malından ayırmış olduğu miktara denir. Bu sebeple onun verilmesiyle malının hayır ve bereketle artması ve çoğalması ümit edilir. Zekatı veren kimsenin de ruhi yönden temizlenmesi ve arınmasına sebep olur.     

Zekatın ayetlerde kullanılmış olduğu manası çok geniştir. Kur’an-ı Kerim’de “Zekat” konusunda gelmiş olan bütün ayetler, fıkıh ıstılahındaki farz zekat ile ilgili değildir. Zekat, farz zekat, infak manasındaki zekat, müstahap sadaka, temizlik manasındaki zekat gibi değişik mana ve unvanlarla zikredilmiştir. Öyleki Kur’an-ı Kerim’de zekat konusunda olan ayetlerin geneli, özellikle farz ve müstahap olan malın zekatı konusundadır. İslam’ın ilk yıllarında Zekat, farz zekat konusunda değil, lugat manasındaki “malın infakı” olarak kullanılmıştır.

Zekatı Verilecek Mallar

Zekatı verilecek olan mal varlıkları, buğday, arpa, hurma, kuru üzüm, altın, gümüş, deve, inek ve koyundur. Her ne kadar Şia alimleri sermayenin zekatının verilmesini müstahap olarak bilselerde, insanlardan bazıları bu mal varlıkları arasına sermayeyi de eklemiştir. Eğer bir kimse yukarıda söylenen mallardan birine sahip olursa, şartlar gereğince şeriatın belirlemiş olduğu ölçü ve miktarı ödemesi gerekir. Zekatın ödenmesinde niyet gereklidir; çünkü zekat, bir mal ve ibadet farzıdır ve zekat veren Allah’a yakınlık ve O’nun ermine uymak için onu ödemelidir. Taklit mercileri ve müçtehitler, zekatın farz olması ve nisabı konusunda hükümleri açıklamışlardır ki onlar konusunda dakik bir bilgi için “Tam İlmihal” kitaplarına müracaat edilmelidir.

Zekatın Kısımları

Zekat, malın zekatı ve “Fitre zekatı” da denilen bedenin zekatı olmak üzere ikiye ayrılır. Zekatın miktarı, zekat hükümleri, fitre zekatının miktarı, çok sayıda bereket ve etkiye sahiptir.

Zekatın Masraf Edilme Yerleri

Farz ihtiyat gereği fakir ve miskin daha çok kendi ve ailesinin yıllık masraflarını zekattan almamalıdır. Para ve mali miktarının olması durumunda, bir yıllık olan masraf miktarından eksik kalan miktarı alması gerekir. Yıllık masraf ve harcaması olan bir kimse, bu masraflardan bir miktarını yapar ve daha sonra geriye kalan miktarın yıllık masrafına yeterli olup olmayacağında şüphe ederse, zekat alamaz. İnsan sekiz durumda zekatı masraf edebilir:       

1-Yaşam koşulları fakirden daha zor olan kimseye “Miskin” denir; bu sebeple miskin zekatı kullanabilir.

2-Fakir; yani kendi ve ailesinin yıllık masraflarını karşılayamaz olan kimsedir. Ama yıllık masraflarını yavaş yavaş kazanabilen, sanatı olan, mülk ya da sermayesi olan kimse fakir değildir.

3-Köleleri satın alarak, özgürlüğüne kavuşturmak için zekat vermek caizdir.

4-Kendilerine zekat verildiğinde İslam’a meyillenecek olan kafirlere ve savaşta olan müslümanlara yardım için zekat verilir. Yine kendilerine zekat verilmesi durumunda imanları güçlenecek olan imanı zayıf kimselere zekat verilir.

5-İmam (a.s) veya onun naibi tarafından zekat toplamak için görevlendirilmiş olan yetkililere zekat verilir. Bunlara zekat vermek görevleri gereğincedir ve bunların zekat toplama şartları onların fakir olmalarına bağlı değildir. Bu yetkili kimselerde, mükellef (akıllı ve baliğ), mümin (on iki imam Şiası), adil ve Haşimi olmayanlar gibi özelliklerin olması gerekir. Bu sebeple deli ve çocuk gibi mükellef olmayan, Şia dışı muhaliflerden olanlar, fasık ve Haşimi kimseler zekat yetkilisi olamazlar. İhtiyaç durumlarını bilen ve özgürlüğün de şart olup olmaması ihtilaf konusudur.