Soru 834: Bildiğiniz gibi ayın sonunda (veya başında) hilalin şu durumları vardır:

a) Hilalin batışı güneşin batışından önce olur.

b) Hilalin batışı güneşin batışıyla aynı zamanda olur.

c) Hilalin batışı güneşin batışından sonra olur.

Buna göre şu soruları aydınlatmanızı rica ediyoruz:

1- Fıkhî açıdan bu üç hâlden hangisi ayın ilk günü sayılır?

2- Bu üç hâlin dakik elektronik hesap programlarıyla dünyanın en uzak noktaları için hesaplandığını farz edersek, bu hesaplardan gelecek ayın ilk gününü tespit etmek için istifade edebilir miyiz, yoksa gözle görmek mi şarttır?

Cevap: Her üç durumda da hilalin görülmesi, hilalin görülmesinden sonraki gecenin yeni kameri ayın başlangıcını ispatlaması için yeterlidir.

Soru 835: Hilal CCD kamaralarıyla görüntülenir ve o görüntüden yansıyan şekil bilgisayar tarafından bize görüntülenirse, bu şekilde bir görüntüleme ayın ilk günün tespiti için yeterli midir?

Cevap: Hilalin araçlar vasıtasıyla görülmesiyle normal gözle görülmesi arasında hiçbir fark yoktur. Önemli olan “görüldü” denebilmesidir. Bu durumda; gözle, gözlükle ve teleskopla görmenin hükmü birdir. Ancak yansıma yoluyla bilgisayarda hilali görüntülemenin bu hükme girmesi sakıncalıdır.

Soru 836: Herhangi bir şehirde Şevval ayının hilali görülmediği hâlde; (İslâm Cumhuriyeti'nde) televizyon ve radyodan şevval ayının girdiğinin ilân edilmesi yeterli midir, yoksa bunu araştırmak mı gerekir?

Cevap: Hilalin görüldüğüne veya veliyy-i fakih tarafından bayram ilân edildiğine dair hüküm verildiğine güven verirse yeterlidir ve araştırmaya gerek yoktur.

Soru 837: Havanın bulutlu oluşu veya başka sebeplerden dolayı ramazan veya şevval ayının ilk gününün hilalinin görünmeyişinden ramazan ayının ilk günü ve Ramazan Bayramı tespit edilemezse, Şaban veya Ramazan ayından otuz gün geçmeden Japonya'da, İran'ın ufkuna uyarak amel etmemiz caiz midir veya takvime mi güvenmemiz gerekir? Hükmümüzü açıklar mısınız?

Cevap: Ufukları bir olan komşu şehirlerde bile ne hilali görme yoluyla, ne iki adilin şehadet vermesi yoluyla ve ne de şer’i hâkimin hüküm vermesi yoluyla ayın ilk günü tespit olmazsa, ayın ilk günü olduğunu bilmek için ihtiyat etmek farzdır. Japonya'nın batısında yer alan

İran'da hilalin görülmesi, Japonya'da yaşayanlar için geçerli değildir.

Soru 838: Hilalin görünmesi hususunda ufukların bir olması şart mıdır?

Cevap: Evet şarttır.

Soru 839: Ufukların bir olmasından maksat nedir?

Cevap: Hilalin görülüp görülmeme ihtimali aynı olan şehirlerin ufukları birdir.

Soru 840: Ayın 29'unda Tahran ve Horasan’da Ramazan Bayramı olursa, Tahran ve Horasan ile ufukları bir olmayan mesela Buşehr şehrinde yaşayanların da bayram etmeleri caiz midir?

Cevap: İki şehrin ufuğu arasındaki fark, birinde hilal görüldüğünde diğerinde görülmeyecek kadar fazla olursa, batıda olan şehirlerde hilalin görülmesi hilalin kesinlikle görülmeyeceği doğudaki şehirlerin ahalisi için yeterli değil, ama aksi olursa yeterlidir.

Soru 841: Bir şehrin âlimleri arasında hilalin tespit olup olmadığı konusunda ihtilaf olur ve onların adil olduğu mükellef nezdinde belli olursa ve her birinin incelemelerinde hassas olduklarına güvenirse, mükellefin vazifesi nedir?

Cevap: Ret ve ispatta iki delil arasında ihtilaf olursa, şöyle ki; bazıları hilalin göründüğünün ve bazıları ise görünmediğinin tespit olduğunu iddia ederlerse, bu iki şahadetin çelişmesi hükmüne girer, bu durumda; mükellef her iki görüşü bırakıp, (şer’i bir delil olmadığı durumlarda başvurması gereken) ikinci mertebedeki ilkelere uymalıdır. Ancak aralarındaki ihtilaf hilalin tespit olduğunda ve tespit olunduğunun bilinmediğinde olursa, şöyle ki bazıları hilalin göründüğünü iddia eder ve diğer bir grup hilali görmediklerini söylerlerse hilalin göründüğünü iddia eden iki adilin sözleri mükellef için şer’i hüccettir ve onlara uyması farzdır. Yine şer’i hâkim (veliyy-i fakih) hilalin göründüğüne hükmederse, bütün mükellefler için hükmü şer’i hüccettir ve ona uymaları farzdır.

Soru 842: Bir adam hilali görür ve aynı şehirde olan yetkilinin bazı nedenlerle hilali göremeyeceğini bilirse, hilali gördüğünü yetkiliye bildirmekle mükellef midir?

Cevap: Bildirmesi farz değildir. Ancak bildirmediği takdirde şer’i açıdan kötü bir sonuç (mefsede) ortaya çıkacaksa bildirmelidir.

Soru 843: Bildiğiniz gibi büyük fakihlerden birçokları ilmihâllerinde şevval ayının ilk gününün ispatlanmasını beş yolla sınırlandırmışlardır. Şer’i hâkimin nezdinde tespit oluşu o yolların içinde yoktur. Bu durumda; sırf şevval ayının ilk gününün bazı taklit mercilerince ispatlanışıyla müminlerin çoğu nasıl bayram edebilirler? Bu yolla hilalin tespitine güvenmeyen bir kimsenin vazifesi nedir?

Cevap: Şer’i hâkim, (veliyy-i fakih) hilalin tespit olduğuna hükmetmedikçe, sırf onun yanında tespit olması başkalarının kendisine uyması için yeterli değildir. Ancak; bununla hilalin tespit olduğuna dair bir kimsede güven hâsıl olursa yeterlidir.

Soru 844: Müslümanların Veliyy-i emri mesela, Yarın Ramazan bayramı olduğuna hükmederse ve radyo-televizyon falan, filan şehirlerde hilalin göründüğünü bildirirse, bayram bütün beldeler için mi tespit olur, yoksa sadece o şehirlerde ve o şehirlerle ufukları bir olan şehirlerde mi tespit olur?

Cevap: Hâkimin hükmü bütün beldeleri kapsarsa, hükmü tüm beldelerin şehirlerinde geçerlidir.

Soru 845: Hilalin küçük ve ince olması ve ayın ilk gününün hilalinin özelliklerinde olması önceki gecenin ayın ilk gecesi olmadığına ve önceki ayın otuzu olduğuna delil olabilir mi? Bir kişi nezdinde Ramazan Bayramı tespit olursa ve sonra bu yolla önceki günün bayram olmadığını anlarsa ramazan ayının otuzuncu gününün kazasını ifa etmesi farz olur mu?

Cevap: Sırf hilalin küçük ve alçakta olması veya büyük ve yüksekte olması, genişliği veya darlığı ayın birinci gecesinin veya ikinci gecesinin hilali oluşuna şer’i bir hüccet ve delil değildir. Ancak; mükellef bundan bu konuda kesin bilgi edinirse, bilgisine göre amel etmesi farzdır.

Soru 846: Ayın dolunay hâlinde (ayın on dördüncü gecesi) olduğu geceye istinaden ayın ilk gününü hesaplamak caiz midir? Şöyle ki, bu vasıtayla şek ettiği günün, örneğin; ramazan ayının otuzuncu günü olduğu tespit edilebilir ki, o gün oruç tutmayan kimse Ramazan ayının otuzuncu günün kazasının kendisine farz olduğunu ve Ramazan ayının baki olduğunu istishap ederek oruç tutan kimse de bu hususta bir mükellefiyetinin kalmadığını anlar.

Cevap: Bu konu, zikredilen hususlar için şer’i bir delil değildir. Ancak; mükellefin bir şeye kesin bilgi elde etmesine sebep olursa mükellefin kendi bilgisine uygun olarak davranması farzdır.

Soru 847: Ayın ilk gününde istihlal (hilali gözleme) farz-ı kifâye midir, yoksa ihtiyaten farz mıdır?

Cevap: İstihlal (hilali gözleme), şer'an özü itibariyle farz değildir.

Soru 848: Şaban ayı otuzla bitmese bile mübarek ramazan ayının ilk günü hilali görmekle mi tespit olur, takvimle mi?

Cevap: Ramazan ayının ilk günü şu yollarla tespit olur:

a) Mükellefin şahsen hilali görmesiyle.

b) İki adil kişinin şehadetiyle.

c) Halk arasında kesin kanaat getirecek derecede yaygınlaşmasıyla.

d) Şaban ayından otuz gün geçmesiyle.

e) Şer’i hâkimin hükmüyle.

Soru 849: Herhangi bir devletin hilalin görüldüğünü ilan edilmesine uymanın caiz olduğu yerde ve bu ilan hilalin diğer beldelerde görüldüğüne dair ilmi bir ölçü niteliğini taşıdığı takdirde bu devletin İslâmî bir devlet olması şart mıdır; yoksa zalim ve fasık bir devlet bile olsa bununla amel edilebilir mi?

Cevap: Bu hususta ölçü mükellefe göre yeterli olacak bir bölgede (örneğin ufukları yakın olan bir bölgede) hilalin görüldüğüne dair güven hâsıl olmasıdır.

Soru 850: Lütfen dört mescit dışındaki camilerde itikâf etmeyle ilgili görüşünüzü açılar mısınız?

Cevap: Sevap alma ümidiyle itikâf yapmanın sakıncası yoktur.

Ayetullah el-Uzma Seyyid Ali Hüseyni Hamanei'nin İlmihali