Cevap: Biat’ın niteliği, biat eden ile biat edilen arasında bir çeşit anlaşma ve ahittir. İçeriği ise, biat edilene itaat etmek, tabi olmak, himaye etmek ve korumak manasına gelmektedir. Onda açıklanan şartlara göre değişik dereceleri vardır.

Kur’an-ı Kerim ayetlerinin ve hadislerin tonundan anlaşılan “biat”a göre amel etmenin farz olduğu ve biat eden tarafından bir çeşit gerekli akittir.

﴿اَوْفُوا بِالْعُقُودِ﴾

 (akitleri yerine getirin)(1) genel kanunun kapsamına girmektedir.

Biat edenin feshetme hakkı yoktur; ancak biat edilen eğer maslahat bilirse, kendi biatını kaldırabilir ve feshedebilir. Bu şekilde biat eden, vermiş olduğu ahit ve antlaşmanın bağımlılığından özgür hale gelir.(2)

Bazıları biatı “Seçim” sisteminin bir benzeri olarak bilmektedir. Hâlbuki seçim sisteminde olay bunun tam tersidir. Seçimin niteliği bir çeşit sorumluluk ve vazife oluşturulması ve seçilecek kişi için bir makam ve mevki sağlar veya diğer bir ifadeyle herhangi bir işi yapmak için bir çeşit vekilliktir. Bu seçim, seçen kişinin de bazı görevler üstlenmesini peşi sıra getirir (tüm vekilliklerde olduğu gibi); hâlbuki biat böyle değildir.

Başka bir ifadeyle, seçimlerde makam verilir ve önceden de dediğimiz gibi bir çeşit vekilliktir. Hâlbuki biat, itaat etmek için bir ahitleşmedir.

Gerçi bu ikisinin bazı eserlerde benzerliklerinin olması mümkündür. Ancak bu benzerlik asla mefhumların ve niteliklerinin birliği anlamına gelmemektedir. Çünkü biatta, biat edenin feshetmeye hakkı olmamasına ragmen, seçimlerde birçok alanda seçenlerin feshetme hakkı vardır ki toplu olarak seçilen kişiyi makamından azledebilirler. (3)

Yüz Seksen Soru ve Cevap; Ayetullah Mekarim Şirazi

-----------------

1- Maide, 1

2- Kerbela hadisesinde şöyle okumaktayız: İmam Hüseyin (a.s) Aşura gecesi bir hutbe okuyarak yaranlarını takdir ettikten sonra onlardan biatını kaldırmış ve onlara gitmek istedikleri her yere gidebileceklerini söylemiş (ancak onlar sonuna kadar vefadarlıklarını gösterdiler) ve şöyle buyurmuştur:

“فانطلقوا فى حل ليس عليکم منى زمام”

Kamil İbn-i Esir, c. 4, s.57

3- Numune Tefsiri, 22/71