Soru: Muhterem hocam, Aşura günü hakkında bize biraz bilgi verir misiniz? Caferiler Müslümanlar arasında bu günde Hz. İman Hüseyin (a.s) ve yarenlerinin şehadet günü olduğu hasebiyle yas merasimleri düzenleniyor. Ehl-i Sünnet içerisinde ise bugün mübarek bir gün olarak biliniyor. Bu günde özel bir takım ameller yapılıyor. Oruç tutuluyor vs. Bugünün ve onda yapılan amellerin faziletinde bir sürü hadisler naklediliyor. Bugün onlar arasında adeta dini bir bayram ve şenlik havasında geçiyor. Bu ikisinden hangisi doğrudur acaba? Bunu delilleriyle birlikte bize açıklar mısınız?

Cevap: Muhterem kardeşim, sorunuzun cevabında biz bu konuyu iki açıdan incelemeye çalışacağız: Evvela Allah Resulü’nün (s.a.a) pak ve tertemiz Ehlibeyti’nin (a.s) bu konudaki görüşlerine yer vereceğiz. Daha sonra da Ehl-i Sünnet kaynaklarında bu konuda ortaya konulan görüş ve rivayetleri mercek altına alacağız.

Evet, aşağıda Hz. Resulullah’ın (s.a.a) bizlere emanet olarak bıraktığı, temizlik ve taharetlerine Kur’an’ın şehadet ettiği Ehlibeyt İmamlarından (a.s) gelen sahih hadisler ve Ehlibeyt (a.s) mektebinin temel kaynakları ışığında, Aşura günü mü’min bir kimsenin ne yapması gerektiği hususunda nakledilen bazı rivayetleri açıklamaya çalışacağız. Bizce bu, Ehlibeyt'in (a.s) İslam'daki yeri ve konumu hakkında sağlam ve Kur'an ve Sünnet'e dayanan bir inanca sahip samimi bir kimse için delil ve hüccet olarak yeterlidir.

Ehlibeyt (a.s) Mektebinin büyük alimlerinden olan Merhum Şeyh Mufid şöyle diyor: “Muharrem ayının onuncu gününde Hz. Hüseyin (a.s) şehit edilmiştir. İmam Cafer-i Sadık’tan (a.s) gelen rivayetler gereğince bu günde neşeden uzak durmak, yas merasimleri düzenlemek ve öğle oluncaya kadar bir şey yiyip içmemek ve öğleden sonra, sadece yaslı insanların yediği içtiği miktarda bir şeyler yemek gerekir.”[1]

Ehlibeyt (a.s) Mektebinin en büyük hadisçilerinden olan Şeyh Saduk, İmam Rıza'nın (a.s) şöyle buyurduğunu nakleder: “Aşura gününü kendisine hüzün ve musibet ve ağlama günü yapan kimseye, Allah kıyamet gününü sevinç ve neşe günü kılar.”[2]

Şeyh Saduk, kendi senediyle “İlelu’ş-Şerayi” ve “Emali” kitaplarında Cibille-i Mekkiye’den şöyle nakleder: “Hz. Ali’nin (a.s) sır dostlarından olan Meysem Temmar’dan şöyle nakleder: Allah’a yemin olsun ki bu ümmet kendi peygamberlerinin torununu Muharrem ayının onuncu günü öldürecekler ve Allah’ın düşmanları o günü bereket günü yapacaklar. Bu iş Allah’ın ilminde geçmiş kesin kazalardandır. Hz. Ali’nin bana öğrettiği ilim üzere ben bundan haberdar oldum.

Hz. Ali (a.s) bana bildirdi ki tüm yaratıklar hatta çölün yırtıcı hayvanları, denizdeki balıklar ve gökte uçan kuşlar bile Hz. Peygamber’in (s.a.a) torununa ağlayacaktır.

Güneş, ay, yıldızlar, gök, yer, insan ve cinlerin mü’min olanları göklerdeki tüm melekler Rıdvan meleği (cennetin koruyucusu melek) ve cehennemle görevli olan Malik, tüm koruyucu melekler, gök ve arşı koruyan meleklerin hepsi Hüseyin'e (a.s) ağlayacaklar.

Sonra Meysem şöyle dedi: Allah’a ortak koşanlara, Yahudi, Hristiyan ve Mecusilere Allah’ın laneti gerekli olduğu gibi, Hz. Hüseyin’i (a.s) öldürenlere de bu lanet gerekli olmuştur.

Cibille diyor ki Meysem’e “Nasıl halk Hz. Hüseyin’in (a.s) şahadet gününü bereket günü bileceklerdir?” diye sordum.

Meysem bu soruya karşılık ağlayarak şöyle dedi: Kendileri uydurdukları bir hadis gereğince, Aşura gününün Hz. Adem’in (a.s) tövbesinin kabul olduğu gün olduğunu söyleyecekler; oysa Hz. Adem’in tövbesi Zilhicce ayında kabul olunmuştur. Yine onlar Aşura gününde Yüce Allah’ın Hz. Davud’un tövbesini kabul ettiğini söyleyecekler; oysa Davud’un tövbesi de Zilhicce ayında kabul olmuştur. Onlar bu günde Allah’ın, Hz. Yunus’u (a.s) balığın karnından kurtardığını söyleyecekler; oysa Allah-u Teâlâ Hz. Yunus’u (a.s) Zilkaade ayında balığın karnından çıkarmıştır. Onlar Aşura gününde Hz. Nuh’un (a.s) gemisinin sahile yanaştığını söyleyecekler; oysa bu Zilhicce ayının 18. günü vuku bulmuştur. Onlar bu günde Ben-i İsrail’in kurtulması için denizin Allah tarafından Hz. Musa (a.s) için yarıldığını söyleyecekler; oysa bu Rebiulevvel ayında gerçekleşmiştir....”

Ehlibeyt (a.s) mektebinin kaynaklarında çeşitli senetlerle İmam Muhammed Bakır'dan (a.s) nakledilen ve Ehlibeyt (a.s) dostlarınca sürekli okunan “Aşura Ziyareti” duasında şu cümleler yer almaktadır:

 “Allah’ım! Bu Aşura günü Ümeyye oğulları ve ciğer yiyen kadının oğlu tarafından kutlu ve mübarek bir gün olarak bilinir.... Bugün Ziyad oğullarının ve Mervan oğullarının Hz. Hüseyin’i (Allah’ın selamı ona olsun) öldürdükleri için sevindiği bir gündür. Allah’ım! Onlara olan lanet ve azabını iki kat eyle....”

Olayın Sünni Kaynaklar Açısından İncelenişi

Muhterem kardeşim, buraya kadar konuyu kısaca Ehlibeyt kaynakları açısından incelemeye çalıştık. Bu bölümde bu meseleyi Sünni kaynaklar açısından da kısaca incelemeye çalışacağız. Önce bu günde tutulan oruç meselesine bir göz atalım.

Ehl-i Sünnet kaynaklarında bu konuda değişik nakiller ve rivayetler nakledilmiştir. Mesela bazısında diyor ki: “Allah Resulü (s.a.a) Medine’ye geldiğinde ve henüz Ramazan orucu farz kılınmadığı bir sırada, Yahudilerin Muharrem’in onu olan Aşura gününü oruç tuttuklarını gördü. Bunun sebebini sorunca, şöyle dediler: “Bu yüce bir gündür; bu günde Allah, Musa ve kavmini kurtarmış ve Fıravun ve kavmini suda boğarak (helak etmiştir).” Bunun üzerine Hz. Resulullah (s.a.a) “Ben Musa’ya siz (Yahudilerden) daha evla ve onun orucunu tutmaya sizden daha layığım” diyerek, hem kendisi o günün orucunu tutmaya başladı ve hem de (Müslümanlara) o günü oruç tutmalarını emretti.”[3]

Yine Ümmü’l Mu’minin Aişe’ye dayandırılarak şöyle nakledilmiştir: “Cahiliyet zamanında Kureyşliler Aşura gününü oruç tutuyorlardı. Hz. Resulullah da (s.a.a) onlar gibi o günü oruç tutuyordu. Medine’ye hicret ettikten sonra da hem kendisi tutmaya devam etti ve hem de başkalarına bunu emretti.  Fakat Ramazan orucu farz kılındığında buyurdu ki “Artık isteyen bu günün orucunu tutar, istemeyen terk eder.”[4]

Sahih-i Müslim ve diğer bazı kaynaklarda Hz. Resulullah’ın (s.a.a) Aşura gününü vefatından bir sene önce oruç tuttuğu da nakledilmiştir. [5]

Bize göre bu rivayetler muteber ve güvenilir rivayetler değildir. Buna bir çok delil zikredebiliriz. Ancak söz uzamasın diye bazılarına, hem de kısaca değinmekle yetiniyoruz (Akıllıya işaret yeterlidir):

1- Her şeyden önce bu rivayetlerin senetlerinde problem var; çünkü rical kitaplarına müracaat edip bu senetlerdeki ravileri araştıran herkes onların çoğunun şaibeli ve türlü türlü ithamlara maruz kalan kimseler olduklarını açıkça görür. Kaldı ki ravilerden bazısı hicretten yıllar sonra Medine’ye gelmiştir. Ebu Musa Eş’ari gibi, bazısı hicret zamanında daha küçücük bir tıfıldı, İbn-i Zübeyr gibi; bazısı da hicretten yıllar sonra Müslüman olmuştur, Muaviye gibi. Böyle ki bir durumda bu ravilerin Hz. Resulullah’la (s.a.a) ilgili hicret öncesi, hatta İslam öncesi olayları bizzat görüp nakletmeleri nasıl düşünülebilir?!   

2- Bu rivayetler arasında bir sürü çelişki söz konusudur. Örneğin birisinde Allah Resulü’nün (s.a.a) Medine’de Yahudilere uyarak, Aşura gününü oruç tutmaya başladığı söyleniyor. Bir diğerinde, Hz. Resulullah’ın (s.a.a) da müşrikler gibi ta cahiliyet zamanından beri Aşura gününü oruç tuttuğunu iddia ediyor. Yine birisinde Aşura orucunu Ramazan orucu farz kılındıktan sonra terk ettiğini söylüyor; diğer birisinde ise şöyle deniyor: “Resulullah (s.a.a) Aşura gününü oruç tuttuğunda, ona dendi ki “Bu Yahudilerin değer verdiği bir gündür.” Bunu duyan Allah Resulü (s.a.a) de artık gelecek yıldan itibaren (Muharrem’in) dokuzuncu gününü oruç tutma sözü verdi ama gelecek yıl gelip çatmadan Hz. Resulullah (s.a.a) vefat etti.”[6] Gördüğünüz gibi bir rivayete göre Yahudilere uyarak oruç tutmaya başlıyor; diğerine göre ise, tam tersine onlara muhalefet olsun diye, artık onuncu günü değil, dokuzuncu günü oruç tutmaya karar veriyor ama ecel mühlet vermiyor!

Bu rivayetleri araştırıp karşılaştıran herkes, bunlar gibi daha nice tenakuz ve çelişkileri tespit edebilir ki biz bu kadarıyla yetiniyoruz.

3- Yukarıda naklettiğimiz birinci rivayete bakarsak, bu rivayete göre Hz. Resulullah (s.a.a) kardeşi Hz. Musa’nın (a.s) sünnetini bilmiyordu ve bunu Yahudilerden öğrenmiş ve onlara taklit etmişti!! Oysa Allah Resulü (s.a.a) geçmiş peygamberlerin öğreti ve sünnetlerini herkesten daha iyi biliyordu. Öyle olmasaydı son peygamber olmasının, en üstün peygamber olmasının ne anlamı olurdu?! Bunu maalesef sadece burada söylemiyor ve “Resulullah kendisine emredilmeyen konularda Kitap Ehli’ne uymayı seviyordu” diyerek işi daha ileri boyutlara taşıyorlar. Halbuki aynı kaynaklar, Allah Resulü’nün (s.a.a) özellikle Yahudiler ve onlara taklit etme hususunda son derece hassas olduğunu da nakletmektedirler. Örneğin ezandan önce (güya) Yahudilerin borusu gibi boru çalınmasını veya Hristiyanların çanından çalınmasını önerenlere muhalefet ederek kabul etmediğini, Yahudi ve Hristiyanlara muhalefet etmek için Müslümanlara saç sakallarını boyamalarını emrettiğini, haiz kadınla muamele konusunda Yahudilerin tam tersini uyguladığını ve kısacası İslam’da onlara taklit etmekten Müslümanları sakındırdığını nakleden yine onlardır![7]

Doğru olan da zaten budur. Zira kaynakların nakline göre Allah Resulü (s.a.a) Yahudilere karşı bu sert tavrını öyle bir boyuta vardırmıştı ki Onlar “Bu adam bize ait muhalefet etmediği hiçbir şey bırakmadı kalsın!”[8]

İbn-ül Hac da kitabında şöyle yazıyor: “Allah Resulü (s.a.a) hiçbir konuda Kitap Ehli’yle mutabık kalmayı sevmezdi; öyle ki Yahudiler dediler ki “Muhammed, bizim muhalefet etmediği hiçbir şeyimizi bırakmadı.”[9]

Ehli sünnet kaynaklarında şu hadis de nakledilmiştir: “Kim bir kavime kendini benzetirse, onlardan sayılır.”[10]

4- “Aşura” kelimesinin Muharrem’in onuncu gününe denilmesi, Hz. Hüseyin (a.s), Ehlibeyt’i (a.s) ve ashabı Kerbela’da şehit düşüp, Ehlibeyt İmamları (a.s) ve taraftarları tarafından yas ve anma merasimleri düzenlenmeğe başlandıktan sonra meşhur olmuş ve ondan önce tanınan ve yaygın olan bir isim değildi. Lügat alimleri de bunu açıkça zikretmişlerdir. Örneğin meşhur lügatçi İbn-i Esir şöyle yazıyor: “Aşura, İslami bir isimdir.”(Yani İslam’dan sonra kullanılmıştır.)[11]

Bir başka lügatçi olan İbn-i Düreyd ise, şöyle kaydetmektedir: “Aşura, İslami bir isimdir ve cahiliyet zamanında tanınmıyordu.”[12]

5- Aslında Yahudi kaynaklardan haberdar olan her münsif insan Yahudi şeraitinde “Aşura orucu” diye bir şeyin esastan olmadığını ve Yahudilerin ne eskiden ve ne de şimdi bu günü oruç tutmadığını görür. Yani bu konuda hiçbir belge elde bulunmamaktadır.

Bu konuda üzerinde durulması gereken bir diğer husus, Aşura gününde vuku bulduğu söylenen önemli tarihi olaylardır. Bazı Sünni kaynaklar bu konuda o kadar ileri gitmişlerdir ki tarihte vuku bulan en önemli ve meşhur olayların hemen hepsinin Aşura gününde vuku bulduğunu söylemektedirler. Hatta Hz. Resulullah’ın (s.a.a) hicret ve doğum günlerinin dahi bu günde vuku bulduğunu kaydeden kaynaklar var!![13] Oysa bunların Rebiülevvel ayında vuku bulduğunu, tarihten az buçuk haberi olan her münsif insan teslim etmektedir.

Bize göre bu olayda da yine Aşura cinayetini ört bas etmek isteyen Emevilerin parmağı vardır. Bunu, yukarıda Meysem-i Tammar’dan naklettiğimiz hadis açıkça teyid etmektedir. Yine Aşura kavramının İslami bir terim olduğunu ve İslam öncesi bu kelimenin tanınmadığını meşhur lügat alimlerinden size nakletmiştik. Ayrıca bu rivayetlerin çoğunun uydurma olduğunu bizzat Ehl-i Sünnet’in bir kısım rical alimleri de kabul etmektedir. Bu konuda örneğin şu kaynaklara müracaat edebilirsiniz: El-Lial-il Masnua Fil-Ehadis-il Mevdua, c. 1, s. 108 ila 116; Tezkiretü’l Mevduat, s. 118; Es-Siretü’l Halebiyye, c. 2, s. 134.

Son olarak Ümeyyeoğulları’nın Aşura günüyle ilgili tutumları ve uygulamalarıyla ilgili iki tarihi belgeyi de aktararak noktalamak istiyoruz.

Meşhur filozof ve tarihçi Ebu Reyhan-ı Biruni “El-Asarü’l Bakiye” isimli kitabında şöyle yazıyor: “Ümeyyeoğulları (Hz. Hüseyin’i (a.s) öldürdükten sonra) Aşura günlerinde yeni elbiseler giyiyor, süsleniyor, sürmeleniyor ve bayram yapıyorlardı. Bu günde ziyafetler verip, güzel yemekler ve tatlılar yapıp dağıtıyorlardı. Bu onların saltanatları boyunca devam edip, bir gelenek haline dönüştü ve böylece onlardan sonra da Ehl-i Sünnet içerisinde devam etti… Ama Şiiler bu günde Hz. Hüseyin’in (a.s) şehadeti münasebetiyle ağıtlar yakıp, ağlıyorlar…”[14]

Meşhur Sünni tarihçi Makrizi “El-Hutat” isimli eserinde şöyle yazıyor: “Mısırdaki Hz. Ali (a.s) taraftarları (Fatımiler), Aşura günlerini yas ve hüzün günü olarak bilip, o günde pazarları tatil ediyorlardı. Onların devleti yıkılıp yerine Eyyübi sultanları iş başına geldiklerinde, onların tam aksine Aşura günlerini sevinç ve neşe gününe dönüştürerek, bu günde aile ve dostlarına ziyafetler vermeğe, hamama gitmeğe ve süslenmeğe başladılar. Bu vesileyle esasında Şamlıların Haccac-ı Zalim zamanından itibaren başlayan adetlerini, Şia’ya inat devam ettirmeği amaçladılar…

Makrizi, sonra şöyle devam ediyor: “Biz kendimiz bizzat Eyyubilerin, Aşura günlerinde yaptıkları sevinç gösterilerinin kalıntılarını gözlerimizle gördük.”[15]

Aslında bugün, Aşura günlerinde “Aşure” diye bilinen tatlının pişirilip, dağıtılmasının da biz Emevilerden kalan bir adet olduğunu tahmin ediyoruz. Vesselam…

 -----------------

[1]- Vesailü’ş-Şia c. 10, s. 394.

[2]-İlelu’ş-Şerayi, s. 227.

[3]- Sahih-i Buhari, c. 1, s. 244; Sahih-i Müslim, c. 3, s. 150; Es-Siretü’l Halebiyye, c. 2, s. 132-133; Tarihü’l Hamis, c. 1, s. 360…

[4]- Aynı kaynaklar…

[5]- Sahih-i Müslim, c. 3, s. 151

[6]- Sahih-i Müslim, c. 3, s. 151

[7]- Buhari, 60. kitap, 50. Bab; 77. kitap, 67. Bab; Sahih-i Müslim, 3. kitap, 16. hadis; Tirmizi, 44. kitap, 24. hadis; Nesai, 3. kitap, 48.bab, 83. hadis.

[8]- Es-Siretü’l Halebiyye, c. 2, s. 115.

[9]- El-Medhal (İbn-ül Hac), c. 2, s. 48.

[10]- Nihayet-u İbn-il Esir, c. 3, s. 240.

[11]- Nihayet-u İbn-il Esir, c. 3, s. 240.

[12]- El-Cemheret-u Fi Lugat-il Arap, c. 4, s. 212.

[13]- Tarih-ül Hamis, c. 1, s. 360-361; Es-Siret-ül Halebiyye, c. 2, s. 133-134

[14] El-Kuna Vel-Elkab, c. 1, s. 431 (Asar-ül Bakiye’den naklen).

[15]- El-Hutat (Makrizi), c. 1, s. 490.